NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 53

Một trong những bản nhạc độc đáo nhất của Janequin: bản Bảy mươi nghìn
(1909): một hợp xướng cho giọng nam kể về số phận những người thợ mỏ
ở Silésie. Phần hai của tác phẩm này (phải có mặt trong mọi hợp tuyển âm
nhạc hiện đại) là một cuộc bùng nổ những tiếng thét của quần chúng,
những tiếng thét chằng chịt vào nhau trong một sự náo động mê hồn: một
bản nhạc (dẫu mang tính xúc cảm kịch tính khác thường) vẫn giống một
cách kỳ lạ các khúc madigan, thời Janequin, phổ thành nhạc những tiếng
thét của Paris, của Luân Ðôn.
Tôi nghĩ đến bản Hôn lễ của Stravinski (sáng tác giữa năm 1914 và 1923):
một bức chân dung (từ được Ansermet dùng với nghĩa xấu này kỳ thực lại
rất thích hợp) các lễ cưới ở làng; ta nghe thấy những bài hát, những tiếng
động, những diễn từ, những tiếng hát, những tiếng gọi, những độc thoại,
những chuyện đùa (nhộn nhạo các giọng nói đã được Janacek báo trước)
trong một dàn nhạc phối (bốn piano và bộ gõ) bạo liệt mê hồn (báo trước
Bartok).
Tôi cũng nghĩ đến tổ khúc cho đàn piano ở ngoài trời (1926) của Bartok;
phần thứ tư: các tiếng ồn của thiên nhiên (những tiếng kêu, tôi nghe như
tiếng ếch cạnh một cái ao) gợi cho Bartok những mô-típ giai điệu mang
một vẻ lạ thường hiếm thấy; rồi, với một độ vang như âm thanh của loài
vật, một tiếng hát dân gian hòa lẫn vào, tuy là tiếng người nhưng lại nằm
trên cùng một bình diện với tiếng ếch; không phải là một bản dân ca[ 2],
một bài hát lãng mạn có thể bộc lộ "hoạt động cảm xúc" của tâm hồn nhà
soạn nhạc; mà là một giai điệu đến từ bên ngoài như một tiếng ồn giữa bao
nhiêu tiếng ồn.
Và tôi nghĩ đến khúc adagio trong bản Concerto thứ ba viết cho piano và
dàn nhạc của Bartok (tác phẩm thuộc giai đoạn cuối cùng, buồn bã ở Mỹ
của ông). ở đây chủ đề siêu chủ quan đượm một nỗi u sầu khôn tả xen kẽ
với chủ đề khác siêu khách quan (vả chăng nó lại gợi nhớ đến phần thứ tư
của tổ khúc ở giữa trời): cứ như chỉ có thể an ủi nỗi sầu thảm của một tâm
hồn bằng sự vô cảm của thiên nhiên.
Tôi nói rõ: "an ủi bằng sự vô cảm của thiên nhiên". Bởi sự vô cảm có thể an
ủi. Thế giới của sự vô cảm, đó là thế giới ở bên ngoài cuộc sống của con