NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 54

người; đó là vĩnh hằng; "đó là biển đi cùng mặt trời". Tôi nhớ những năm u
buồn tôi đã sống ở Bohême thời bắt đầu cuộc chiếm đóng của Nga. Bấy giờ
tôi đâm ra yêu Varèsevà Xénakis[ 3]: những hình ảnh của các thế giới âm
vang khách quan mà không tồn tại đó đã nói với tôi về sinh linh thoát ra
được khỏi cái chủ quan của con người, gây gổ và kềnh càng; chúng đã nói
với tôi về vẻ đẹp phi nhân êm đềm của thế giới trước và sau khi con người
đi qua.
Giai điệu
Tôi lắng nghe một bài hát phức điệu cho hai giọng của trường Ðức bà
Paris, thế kỷ XII: bên dưới, trong những giá trị được tăng thêm, đóng vai
trò cantus firmus[ 4], là một bài hát grégorien cổ (bài hát thuộc về một quá
khứ cổ xưa và hẳn không phải châu Âu); bên trên, trong những giá trị ngắn
hơn, phát triển giai điệu đệm phức điệu. Hai giai điệu cuốn vào nhau đó,
mỗi cái thuộc về một thời đại khác nhau (xa nhau nhiều thế kỷ) tạo nên một
cái gì đó tuyệt vời: vừa hiện thực vừa ngụ ngôn, âm nhạc châu Âu đã ra đời
với tư cách nghệ thuật như vậy đấy: một giai điệu được sáng tạo ra để đi
theo làm đối âm cho một giai điệu khác, rất xưa cũ, có nguồn gốc gần như
không biết được; nó đứng ở đấy như vậy như là một cái gì đó thứ yếu, phụ
thuộc, nó đứng ở đấy để phục vụ; tuy nhiên, dẫu "thứ yếu", trong nó lại tập
trung tất cả sáng chế, tất cả lao động của người nhạc sỹ trung cổ, giai điệu
đệm được lấy lại đúng như vậy từ một danh mục cổ.
Bản nhạc phức điệu cũ ấy khiến tôi say mê: giai điệu dài, không dứt và
không nhớ được có từ đời thuở nào; nó không phải là kết quả của một cảm
hứng bất chợt, nó không nảy ra như biểu hiện tức thì của một trạng thái tâm
hồn; nó mang tính chất của một chế biến, một lao động "thủ công" trang trí,
một lao động được tiến hành không phải để cho người nghệ sỹ phơi bày
tâm hồn mình ra (bày ra cái "hoạt động cảm xúc" của mình, nói theo cách
Ansermet) mà là để anh ta tô điểm, rất khiêm nhường, một nghi lễ.
Tôi thấy hình như nghệ thuật giai điệu, cho đến Bach, sẽ tiếp tục giữ tính
chất ấy, mà các nhà phức điệu đầu tiên đã in dấu lên nó. Tôi lắng nghe khúc
adagio trong bản concerto cung mi trưởng viết cho violon của Bach: như
một thứ cantus firmus, dàn nhạc (các đàn violoncelle) chơi một chủ đề rất