NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 55

đơn giản, dễ nhớ và lặp lại nhiều lần, trong khi giai điệu của violon (và
chính ở đó tập trung sự thách thức giai điệu của nhà soạn nhạc) bay lượn
bên trên, dài hơn rất nhiều, biến đổi hơn, phong phú hơn phần cantus
firmus của dàn nhạc(mà tuy vậy nó lại là phụ thuộc), đẹp đẽ, mê hoặc
nhưng không nắm bắt được, không nhớ được từ đời thuở nào, và đối với
chúng ta, những đứa con của hiệp thứ hai, cổ xưa một cách tuyệt vời.
Ðến buổi đầu của chủ nghĩa cổ điển, tình thế thay đổi. Sáng tác mất đi tính
chất phức điệu của nó; trong âm vang của các hòa âm bè, tính tự trị của các
giọng riêng biệt khác nhau mất đi, và trong cái mới to lớn của hiệp hai, dàn
nhạc giao hưởng và thể chất âm vang của nó càng trở nên quan trọng, tình
thế tự trị ấy càng biến mất đi; giai điệu vốn là "thứ yếu", "phụ thuộc", trở
thành ý tưởng chủ đạo của bản nhạc và chi phối cấu trúc âm nhạc cũng đã
biến đổi toàn bộ.
Khi đó, tính chất của giai điệu cũng thay đổi: nó không còn là cái tuyến dài
đi qua suốt bản nhạc; nó có thể rút gọn lại trong một công thức vài nhịp,
công thức rất diễn cảm, súc tích, cho nên dễ nhớ, có thể nắm bắt được (hay
gây ra được) một xúc cảm tức thì (như vậy một nhiệm vụ ký hiệu học lớn,
hơn lúc nào hết, được đặt ra cho âm nhạc: thu bắt và "xác định" một cách
âm nhạc tất cả các cảm xúc và các biến thái của chúng). Chính vì vậy đó
mà công chúng gọi các nhà soạn nhạc của hiệp hai là những "nhà giai điệu
lớn", một Mozart, một Chopin, nhưng rất ít khi là Bach hay Vivaldi, và
Josquin des Prés hay Palestrino thì càng ít hơn nữa: ý tưởng ngày hôm nay
về thế nào là giai điệu (thế nào là giai điệu đẹp) đã được hình thành theo
nền mỹ học sinh ra cùng với chủ nghĩa cổ điển.
Tuy nhiên, không phải Bach nghèo tính giai điệu hơn Mozart; chỉ có điều
giai điệu của ông khác. Nghệ thuật fuga: chủ đề nổi tiếng là cái hạt nhân từ
đó (như Schönberg nói) tất cả được tạo nên; nhưng đó không phải là kho
báu giai điệu của Nghệ thuật fuga; nó nằm trong tất cả các giai điệu cất lên
từ chủ đề này, và chúng làm đối âm cho nó. Tôi rất thích lối phối cho dàn
nhạc và diễn tấu của Hermann Scherchen; chẳng hạn, khúc Fuga đơn giản
thứ tư: ông cho chơi hai lần chậm hơn bình thường (Bach không ghi thời
gian); trong sự chậm rãi đó, tất cả vẻ đẹp giai điệu không ngờ tức khắc lộ