NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 60

đúc con người thích hợp với một điều gì đó chẳng bao lâu sẽ giáng xuống
họ một cách có phương pháp trên bình diện chính trị."
Hãy tổng kết lại xem: một nốt nghịch được coi là chính đáng nếu nó là biểu
hiện của một "nỗi đau chủ quan", nhưng ở Stravinski (như ta biết, có tội về
mặt đạo đức vì không nói đến những nỗi đau của mình) vẫn cái nốt nghịch
ấy là dấu hiệu của sự tàn nhẫn; sự tàn nhẫn này được so sánh (bằng một sự
chập mạch xuất sắc của tư duy Adorno) với sự tàn nhẫn chính trị: như vậy
những hợp âm nghịch được thêm vào âm nhạc của một Pergolèse báo trước
(và do đó chuẩn bị) sự áp bức chính trị sắp đến (trong bối cảnh lịch sử cụ
thể cái đó chỉ có thể có nghĩa là: chủ nghĩa phát-xít).
Tôi từng có kinh nghiệm riêng của mình trong việc chuyển biên tự do một
tác phẩm quá khứ khi, vào đầu những năm 70, bấy giờ tôi còn ở Praha, tôi
bắt tay viết một biến tấu sân khấu dựa trên cuốn Jacques, anh chàng theo
thuyết định mệnh. Coi Diderot là hiện thân của tinh thần tự do, duy lý, phê
phán, tình yêu của tôi đối với ông giống như một nỗi buồn nhớ phương Tây
(việc người Nga chiếm đóng nước tôi đối với tôi là một sự phi phương Tây
hóa bị áp đặt). Nhưng sự vật luôn luôn thay đổi ý nghĩa của chúng: ngày
nay tôi sẽ nói rằng Diderot đối với tôi là hiện thân hiệp một của nghệ thuật
tiểu thuyết và vở kịch của tôi là sự tán dương mấy nguyên lý quen thuộc
đối với những nhà tiểu thuyết xưa, đồng thời cũng thân thiết đối với tôi: 1-
tự do sảng khoái của cấu trúc; 2- đặt kề nhau thường xuyên các truyện
phóng đãng và các suy tưởng triết hộc; 3- tính chất không nghiêm túc, mỉa
mai, nhại, chướng của chính những suy tưởng đó. Luật chơi rõ ràng: cái tôi
làm không phải là một thứ cải biên của Diderot, đây là một vở kịch của tôi,
biến tấu của tôi về Diderot, lòng tôn kính của tôi đối với Diderot: tôi đã cấu
tạo lại hoàn toàn cuốn tiểu thuyết của ông; ngay cả khi các câu chuyện yêu
đương là lấy của ông, thì suy tưởng trong các đối thoại vẫn là của tôi; ai
cũng có thể phát hiện ra ngay trong đó có những câu không thể tưởng
tượng được dưới ngòi bút của Diderot; thế kỷ XVIII lạc quan, thế kỷ của
tôi không còn thế nữa, tôi thì lại càng ít lạc quan hơn và các nhân vật người
thầy và Jacques ở tôi buông thả mình vào những điều kỳ quặc đen tối khó
hình dung nổi vào thời đại ánh sáng.