NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 95

tiểu thuyết mới biết đến nó kể từ một lúc nào đó trong quá trình tiến hóa
của mình. Truyện ngắn Boccace là ví dụ việc quá khứ biến thành điều trừu
tượng ngay khi ta kể về nó: đấy là một lối kể chuyện, không có một cảnh cụ
thể nào cả, gần như không có đối thọai, như một thứ tóm tắt, thông đạt cho
ta điều cốt yếu của một biến cố, logic nhân quả của một câu chuyện. Các
nhà tiểu thuyết đến sau Boccace là những người kể chuyện xuất sắc, nhưng
bắt lấy thời khắc hiện tại, đó không phải là vấn đề của họ cũng chẳng phải
là tham vọng của họ. Họ kể một câu chuyện, mà không nhất thiết hình dung
ra nó trong những cảnh cụ thể.
Cảnh trở thành yếu tố cơ bản của kết cấu tiểu thuyết (chỗ kỳ tài của nhà
tiểu thuyết) vào đầu thế kỷ XIX. ở Scott, Balzac, Dostoievski, tiểu thuyết
được kết cấu thành một chuỗi những cảnh được tả tỉ mỉ cùng với bối cảnh
của chúng, đối thoại của chúng, hành động của chúng; tất cả những gì
không dính líu đến chuỗi các cảnh ấy, bị xem và bị cảm thấy là thứ yếu,
thậm chí thừa. Cuốn tiểu thuyết giống như một kịch bản hết sức phong phú.
Từ khi cảnh trở thành yếu tố cơ bản của tiểu thuyết, thì vấn đề hiện thực
đúng như nó hiện ra trong thời khắc hiện tại được đặt ra một cách tiềm
tàng. Tôi nói "tiềm tàng" bởi vì, ở Balzac và ở Dostoievski, một niềm say
mê đối với tính kịch hơn là tính hiện thực là nguồn cảm hứng của nghệ
thuật dựng cảnh. Quả vậy, mỹ học tiểu thuyết mới ra đời lúc bấy giờ (mỹ
học hiệp thứ hai của lịch sử tiểu thuyết) biểu hiện bằng tính chất sân khấu
của kết cấu: điều đó có nghĩa là, bằng một kết cấu tập trung a- một cốt
truyện duy nhất (ngược lại với thực tiễn của kết cấu "bợm nghịch", là một
chuỗi cốt truyện khác nhau); b- trên những nhân vật không thay đổi (để cho
các nhân vật biến mất khỏi cuốn tiểu thuyết ở giữa chừng, vốn là chuyện
bình thường ở Cervantès, ở đây là một khuyết điểm); c- trên một khoảng
thời gian hẹp (dầu giữa lúc mở đầu và lúc kết thúc tiểu thuyết nhiều thời
gian đã trôi qua, thì hành động chỉ diễn ra trong mấy ngày được chọn lọc;
như chẳng hạn, cuốn Bọn quỷ trải ra vài tháng nhưng toàn bộ hành động
của nó cực kỳ phức tạp được phân phối trong hai, rồi ba, rồi hai và cuối
cùng năm ngày).
Trong lối kết cấu tiểu thuyết kiểu Balzac hay Dostoievski này, toàn bộ sự