NHỮNG DI CHÚC BỊ PHẢN BỘI - Trang 99

"âm điệu của hành ngôn nói" ấy. Hoạt động kỳ lạ ấy trong mắt những người
đồng thời với ông, đã liệt ông, trong trường hợp tốt nhất, vào hạng những
người độc đáo, còn trong trường hợp tệ hơn, vào hạng những người khờ dại
không hiểu rằng âm nhạc là sáng tạo, chứ không phải bắt chước một cách
tự nhiên chủ nghĩa cuộc sống.
Nhưng vấn đề không phải là: có nên bắt chước cuộc sống hay không? Vấn
đề là: một người nhạc sỹ có phải chấp nhận sự tồn tại của thế giới âm thanh
ở bên ngoài âm nhạc và nghiên cứu nó hay không? Những nghiên cứu về
hành ngôn nói có thể soi sáng hai phương diện căn bản của toàn bộ âm
nhạc của Janacek:
1- sự độc đáo về giai điệu của ông: vào cuối chủ nghĩa lãng mạn, kho tàng
giai điệu của âm nhạc châu Âu dường như đã cạn (quả vậy, số lượng các
biến tấu bảy hay mười hai nốt là hạn chế về mặt toán học); sự hiểu biết thân
thuộc các âm điệu không đến từ âm nhạc mà từ thế giới khách quan của các
lời nói cho phép Janacek đạt tới được một cảm hứng khác, một nguồn khác
của tưởng tượng giai điệu; các giai điệu của ông (có thể, ông là nhà giai
điệu lớn cuối cùng trong lịch sử âm nhạc) do vậy có một tính chất rất đặc
biệt và có thể nhận ra tức khắc:
a) ngược với châm ngôn của Stravinski ("hãy tiết kiệm trong các quãng âm
của anh, hãy đối xử với chúng như với những đồng đô-la"), chúng chứa
nhiều quãng âm có độ lớn khác thường, cho đến lúc ấy không thể hình
dung được trong giai điệu "trang nhã";
b) chúng rất ngắn gọn, cô đúc, và gần như không thể phát triển, kéo dài,
chế biến bằng những kỹ thuật thông thường cho đến lúc bấy giờ, điều sẽ
khiến chúng lập tức trở thành giả, nhân tạo, "dối trá", nói cách khác: chúng
được phát triển theo lối riêng của chúng: hoặc lặp lại (khăng khăng lặp lại),
hoặc được xử lý theo cách một lời nói: chẳng hạn tăng cường dần lên (theo
kiểu một người nài nỉ, van xin), v.v;
2- định hướng tâm lý của ông: điều khiến Janacek lưu tâm hàng đầu trong
những tìm tòi của ông về hành ngôn nói không phải là nhịp riêng biệt của
ngôn ngữ (của ngôn ngữ Séc), khoa vần luật của nó (ta không thấy một
khúc hát nói nào trong các nhạc kịch của Janacek) mà là ảnh hưởng của