trá đưa vào đất giặc. Tình hình bất trắc như thế, dẫu có trăm vạn quân hùng hổ cũng đến
không có đường nào để tiến gấp được" (Thực Lục 2004 T.3: 540).
Tính nguy hiểm của quyền lực miền núi sẽ lên đến kịch điểm khi tạo ra một sự đồng
thuận và mối liên kết chặt trên diện rộng. Nguyễn Phan Quang kết hợp xử lí tư liệu văn bản
và thực địa về loạn Lê Văn Khôi và Nông Văn Vân (1986: chương IV), đã cho thấy, các
cuộc nổi loạn này có quan hệ và là một phong trào liên kết rộng lớn. Dù không ý thức đủ
tầm quan trọng về sự liên kết sắc tộc trong loạn Lê Văn Khôi (vì ông vẫn tư duy về nó như
là khởi nghĩa nông dân), nhưng những cứ liệu của Nguyễn Phan Quang vô hình chung lại
đưa dẫn đến sự thể minh chứng sống động cho nổi loạn tộc người như là bản chất vụ bạo
loạn Phiên An hay nổi loạn của Bảo Lạc, cũng như với những liên đới của nó. Khôi, như
Thực Lục và Bản triều bạn nghịch liệt truyện (Kiều Oánh Mậu 1963) cho biết vốn xuất thân
là một thủ lĩnh lớn của vùng đất trọng tâm quyền lực Tày - đất Cao Bằng. Đất quản lĩnh
trực tiếp của Khôi gồm hai huyện Hà Quảng, Thông Nông. Khôi là kẻ chí lớn, trước khi đi
theo Lê Văn Duyệt đã ngầm tụ tập đảng quân, luyện ngựa. Khi Khôi đi theo Duyệt, cũng là
lúc các thủ lĩnh Mường quan trọng họ Quách như Tất Thúc và hai con Tất Công, Tất Tại
qui hàng theo về dưới trướng của Duyệt. Dường như các thủ lĩnh thiểu số đã tìm thấy và
chia sẻ, sát cánh cùng với Duyệt cái chí hướng chung chống lại triều đình Minh Mạng. Khi
Duyệt bị Minh Mạng tiêu diệt, Khôi đã nổi dậy. Vì thế, sự biến thành Phiên An được biết
đến một cách phổ thông như cuộc ân oán con Khôi trả thù cho cha Duyệt bị triều đình hãm
hại. Nhưng khoác bên ngoài những tình cảm ân oán thông thường, đằng sau cuộc nổi dậy
của Khôi, thực chất, có cả một hệ thống mưu đồ ràng buộc vào nhau của các thủ lĩnh tộc
người. Chính nhà Nguyễn đã nhận thấy, vụ nổi loạn của Khôi là không đơn giản khi nó có
một sự liên kết khá mật thiết với các thủ lĩnh Mường trong loạn Lê Duy Lương và với thủ
lĩnh Tày tham gia loạn Nông Văn Vân nơi đất "thang mộc" của Khôi. Tất cả, đều hành sự
dưới chiêu bài "phù Lê". Minh Mạng từng nhận xét: "thổ tù Bảo Lạc Nông Văn Vân cũng
ngầm thông với giặc Khôi, mưu làm việc trái phép, so với các đám giặc khác lại còn kiệt
diệt hơn" (Nguyễn Phan Quang 1986: 281). Thông tin xác nhận của các tướng lĩnh dẹp loạn
ở Bắc Kỳ vụ Nông Văn Vân cho thấy đầu sỏ giặc ở Cao Bằng phần nhiều là con cháu Lê
Văn [Bế Hữu] Khôi. Kiều Oánh Mậu cung cấp thông tin, Khôi sai người nhà gửi mật thư
cho thế tù (đời đời làm tù trưởng) Nông Công Cẩn để Cẩn đem 3 vạn binh đi đánh Tuyên
Quang, Thái Nguyên, Cao Bằng. Nông Công Cẩn chính là anh vợ của Nông Văn Vân.
Chiếm được Cao Bằng, Cẩn đã để Vân chiếm giữ (Kiều Oánh Mậu 1963: 73). Cuộc nổi
loạn của Nông Văn Vân và Lê Văn Khôi cho thấy các trung tâm quyền lực tộc người đã có
sự liên kết với nhau và với nhiều thế lực miền núi khác trong phạm vi khá rộng lớn. Thêm
nữa, ngay chính cuộc nổi loạn của Lê Văn Khôi ghi nhận một quân lực đông đảo mà phần
lớn là sự theo về của các sắc dân thiểu số, gồm: Hoa kiều, Chàm và Khơ-me đạo Quang
Hóa (Tây Ninh), Chăm Bình Thuận; và đám dân Việt bất mãn thuộc lực lượng Hồi Ltrong,
