cảm tình miền núi và tạo ra mối dây liên kết chặt như dưới thời Lý. Trái lại, khi đồng bằng
duy trì các quan điểm sai lầm, vị chủng và phân biệt đối xử như thời Nguyễn (sẽ được phân
tích ở sau) thì gây sự chia rẽ và bạo loạn. Nên nhớ, phong trào Cần Vương yêu nước đã thất
bại bởi một phần lớn do đã không nhận được sự hợp tác của các tộc người. Người Thái từ
hợp tác che chở Hàm Nghi đã quay lưng với phong trào và hợp tác với Pháp sau khi mưu
sự của Tôn Thất Thuyết đinh đầu độc bất thành thủ lĩnh Đèo Văn Trí của họ (Salemink
2008: 27). Hàm Nghi còn được các tộc miền núi Trung bộ cưu mang, nhưng chính nhà vua
lại cũng bị bắt do sự phản bội của một bộ lạc Mường (Nguyễn Thế Anh 2008b: 104; Phạm
Văn Sơn 1971: 323-324; Lê Thành Khôi 2014: 484). Sự đoàn kết miền núi và miền xuôi, vì
thế, không phải tự thân đã có. Miền xuôi cần phải nỗ lực để hiểu, tôn trọng và hơn thế, thực
thi các chính sách hợp lý để tạo dựng được mối liên kết giữa các khu vực.
[2] Mới và khác hơn một chút, là lối trình bày mà tự nó là sự nhấn mạnh của miền núi
với đồng bằng theo "căn cước tộc người" của các nhân vật lịch sử quan trọng trong tiến
trình lịch sử Việt Nam. Theo đó, khó tìm thấy một hoàng đế Việt Nam nào là "thuần Việt"
(!). Mai Thúc Loan người Chàm gốc Lê. Phùng Hưng người thuộc nhóm Môn - Mường gốc
Mân. Đinh Bộ Lĩnh người Đản. Nhà Lý gốc Mân, nhà Trần gốc Đản, nhà Lê gốc Mường,
chúa Trịnh gốc Thái - Lào hoặc Mường. Nguyễn Kim ông tổ họ Nguyễn gốc Môn -
Mường... Do vậy, căn cước tộc người trong chính trị - văn hóa - lịch sử Việt Nam là sâu
đậm. Lối trình bày này là thú vị khi nó đưa lại cái nhìn đa tộc người từ trong huyết quản
của người Việt Nam, không thể có cái gì là thuần chủng ở "ngã tu đường văn minh" Đông
Á và Đông Nam Á này.
Cả hai lối trình bày theo biên niên hay theo nguồn gốc tộc người về mối quan hệ của
miền núi với miền xuôi, như thế, đều giúp cho mô hình Việt Nam nhìn từ núi thêm xác
đáng. Dù nhiều khi, những trình bày kiểu "góp nhặt cát đá" ấy dễ có cảm giác xô đẩy sự
đọc/hiểu vào một rừng các chi tiết. Cần tìm kiếm các động thái chính trị kiểu tộc người
thiểu số ở trong lòng lịch sử Việt Nam.
Tóm lại, không có nhiều thời gian để bàn luận thêm, tôi buộc phải làm đon giản hóa đi
rất nhiều bức tranh lịch sử Việt Nam phức tạp và rối loạn trong sự tham dự của tộc người.
Chủ đề này, đã được bàn luận ở nhiều nơi, dưới nhiều khía cạnh mà rồi đây, rất cần có một
công trình tổng hợp xứng tầm với sự quan trọng của đối tượng được đề cập. Tuy giản lược,
nhưng bức tranh lịch sử theo phong cách "tối giản" mà tôi trình ra, có lẽ vẫn đủ khiến
chúng ta phải đồng ý với nhau rằng: tộc người đã xuất hiện ở mọi khúc quanh quan trọng
của lịch sử Việt Nam. Nhưng như một qui luật của nền chính trị ảnh hưởng não trạng Hoa
tâm sâu đậm Việt Nam, bất kể một "nguồn gốc" tộc người nào lên cầm quyền ở Việt Nam,
nó nhanh chóng vận hành theo quỹ đạo loại bỏ tầm quan trọng của những người thiểu số đã
giúp, hay có khi quyết định kiến tạo lịch sử, duy trì trở lại mối quan hệ Hoa Di với tộc
