những lái xe ở phía sau, có lẽ họ cũng không hỏi tại sao lại chuyển sang làn
đường khác: “Tất cả những lái xe phía trước chắc hẳn phải biết điều gì đó”.
Thế là họ cố lái sang làn đường bên cạnh mà thậm chí không để ý rằng
đoạn đường trước mặt họ chẳng chướng ngại gì và gây ra một chuỗi va
chạm. Các xe đâm sầm vào nhau.
Bài học là: Phương tiện định hướng tự động cũng giống như bằng chứng
xã hội, không phải lúc nào cũng hoàn toàn đáng tin cậy ngay cả khi không
có kẻ phá hoại tung tin xấu nào, đôi khi nó tự làm cho mình mất bình tĩnh.
Chúng ta cần kiểm tra guồng máy đều đặn để đảm bảo nó không tách rời
khỏi các nguồn bằng chứng khác trong tình huống – những sự kiện khách
quan, những kinh nghiệm trước tiên và đánh giá của chính chúng ta. Nhưng
chúng ta sẽ không phải tốn nhiều thời gian và nỗ lực để làm được điều này.
Tất cả việc cần làm là nhìn lướt qua một lần. Và chỉ cần một chút cẩn thận
cũng có thể mang lại cho ta những giá trị lớn. Hậu quả của việc phụ thuộc
duy nhất và hoàn toàn vào các bằng chứng xã hội có thể sẽ vô cùng đáng
sợ.
Chính khía cạnh này của hiện tượng bằng chứng xã hội luôn luôn nhắc
nhở tôi cách thức mà một vài bộ tộc da đỏ như Blackfeet, Cree, Snake và
Crow đã sử dụng để săn bắt trâu Bắc Mỹ. Có hai đặc điểm khiến trâu rất dễ
bị mắc vào bằng chứng xã hội. Thứ nhất, mắt của chúng ở phía trên đầu vì
vậy nhìn sang hai bên dễ hơn nhìn về phía trước. Thứ hai, khi chúng chạy,
cả đàn chạy tán loạn, đầu chúng sẽ thấp dần vì thế chúng không thấy những
gì phía trên đàn. Kết quả là người Da đỏ nhận thấy có thể giết một số lượng
trâu khổng lồ bằng cách phát lệnh cho cả đàn trâu chạy về phía vách đá.
Động vật phản ứng lại những bằng chứng xã hội vang vọng quanh chúng và
không bao giờ tìm kiếm xem điều gì xảy ra phía trước – mà luôn làm theo
đám đông. Một người quan sát ngạc nhiên với hiện tượng này đã miêu tả sự
tin tưởng thường trực (đến ám ảnh) của những con trâu vào kiến thức tập
thể là những hậu quả chết người:
Bằng cách này, người da đỏ có thể dụ được cả bầy trâu dồn về phía vách
đá và khiến chúng rơi xuống chồng đống lên nhau, những con đi đầu bị
