ta có thể nói rằng Joe đã nhận được một món hời. 500% tiền lãi từ khoản
đầu tư đó là một con số đáng ao ước.
Nhưng trong trường hợp của Joe, 500% tiền lãi rốt cuộc chỉ là 50 xu.
Nguyên tắc đáp trả có thể tạo ra sự khác biệt lớn đầy ý nghĩa trong giới hạn
trao đổi những đặc ân? Trong những tình huống phù hợp, điều này hoàn
toàn có thể xảy ra. Ví dụ như câu chuyện của một sinh viên của tôi kể về
một ngày mà cô rất buồn khi nhớ lại:
Một năm trước, vào một ngày tôi không thể khởi động được chiếc ôtô
của mình. Khi tôi đang đứng đó, một anh chàng trong bãi đậu xe đi qua và
giúp tôi khởi động xe bằng cách đẩy xe rồi cài số. Tôi nói cảm ơn và anh ta
trả lời không có gì; khi anh ta, đi tôi nói theo nếu anh có cần giúp gì thì
hãy gọi tôi. Khoảng một tháng sau, anh ta gõ cửa nhà tôi và hỏi mượn
chiếc xe của tôi trong 2 giờ vì xe của anh ta đang sửa. Tôi cảm thấy mình
chịu ơn anh ta nhưng hơi ngờ vực vì chiếc xe của tôi mới và anh ta còn quá
trẻ. Sau đó, tôi mới biết là anh ta không đủ tuổi được phép lái xe và không
có bảo hiểm. Tuy nhiên, tôi vẫn cho anh ta mượn xe và anh ta đã phá nó
tan tành.
Tại sao một phụ nữ trẻ, thông minh lại đồng ý đưa chiếc xe mới của
mình cho một người gần như xa lạ (cậu thanh niên) chỉ vì anh ta đã giúp cô
một việc nhỏ vào tháng trước? Hay nói rộng hơn, tại sao một đặc ân nhỏ
như vậy lại có thể khơi được một đặc ân đáp trả lớn đến thế? Một lý do
quan trọng liên quan tới một đặc điểm không dễ chịu lắm của cảm giác
mang ơn. Hầu hết chúng ta đều cảm thấy khó chịu khi chịu ơn. Nó đè nặng
lên chúng ta và đòi hỏi phải được giải phóng. Không khó để lần ra nguồn
gốc của cảm giác này. Do sự dàn xếp qua lại vô cùng cần thiết trong các hệ
thống xã hội loài người, chúng ta cảm thấy không thoải mái khi phải chịu
ơn. Nếu cứ lờ đi việc đáp trả, chúng ta sẽ cắt đứt chuỗi quan hệ trả ơn qua
lại và làm giảm khả năng người cho ta đặc ân trước đó tiếp tục giúp đỡ ta
trong tương lai. Cả hai điều này đều không được xã hội chấp nhận. Do đó,
ngay từ nhỏ chúng ta đã được rèn luyện cọ xát, nói một cách tình cảm, dưới
cái ách của lòng biết ơn. Chỉ riêng với lý do này, chúng ta đã sẵn sàng đồng
