Racine là Racine
“Thị hiếu, đó là thị hiếu”
Bouvard và Pécuchet
TÔI đã chỉ ra rằng giai cấp tiểu tư sản đặc biệt ưa thích những lập luận
trùng ngôn (Một xu là một xu, v.v.). Đấy là kiểu lập luận thú vị, rất thường
gặp trong lĩnh vực nghệ thuật: “Athalie là một vở kịch của Racine”, một nữ
nghệ sĩ của nhà hát Comédie Française đã gợi lại như thế trước khi giới
thiệu vở diễn mới của mình.
Trước hết phải ghi nhận là trong cách nói đó có một chút tuyên chiến
(với “các nhà ngữ pháp, các nhà bàn cãi, các nhà chú giải, các nhà tu hành,
các nhà văn và các nghệ sĩ”, những người đã bình luận Racine). Quả thật
phép trùng ngôn bao giờ cũng mang tính gây gổ: nó biểu thị sự đoạn tuyệt
bực bội giữa trí tuệ với đối tượng, mối đe doạ đầy cao ngạo về một trật tự ở
đấy người ta chẳng nghĩ ngợi gì nữa. Các nhà trùng ngôn của chúng ta
chẳng khác gì những ông chủ đột ngột kéo giật dây xích chó: đừng nên để
cho tư duy phạm vi quá rộng, thiên hạ đầy những lý do lý trấu đáng ngờ và
phù phiếm, cần phải hãm lý sự của họ lại, thu ngắn dây xích vào khoảng
cách một thực tại có thể đo đếm được. Người ta bắt đầu nghĩ về Racine ư?
Nguy to: nhà trùng ngôn điên tiết cắt phăng tất cả những gì mọc lên chung
quanh mình, chúng có thể bóp nghẹt mình.
Trong lời tuyên bố của nữ nghệ sĩ kia, người ta nhận ra ngôn ngữ của
kẻ thù quen thuộc thường gặp ở đây, đó là thuyết chống chủ trí. Người ta
nghe đã nhàm tai: nhiều trí tuệ quá có hại, triết lý là thứ biệt ngữ vô tích sự,
cần phải dành chỗ cho tình cảm, trực giác, cái hồn nhiên, sự giản dị, nhiều
tính trí tuệ quá thì nghệ thuật sẽ chết, trí tuệ không phải là một phẩm chất
nghệ sĩ, các nhà sáng tạo lỗi lạc là những người dựa vào kinh nghiệm, tác
phẩm nghệ thuật vượt ra khỏi hệ thống, tóm lại lý trí thuần tuý thì cằn cỗi.
Người ta biết rằng cuộc chiến chống lại trí tuệ luôn luôn tiến hành nhân
