Những bức ảnh gây sốc
GENEVIÈVE SERREAU trong cuốn sách viết về Brecht nhắc đến
tấm ảnh đăng trên tạp chí Match, ảnh chụp cảnh hành hình những người
cộng sản Guatemala; bà ghi chú đúng đắn rằng tấm ảnh ấy bản thân nó
không hề khủng khiếp, và nỗi kinh khủng là ở chỗ chúng ta xem tấm ảnh ấy
từ trong lòng nền tự do của chúng ta; một cuộc triển lãm Những bức ảnh
gây sốc ở phòng trưng bày Orsay, mà rất ít ảnh, đúng thế, gây sốc được cho
chúng ta, đã chứng tỏ một cách nghịch lý là Geneviève Serreau nhận xét
đúng: chẳng phải chỉ cần nhiếp ảnh gia biểu đạt nỗi kinh khủng với chúng
ta là đủ để chúng ta cảm nhận được nó.
Phần lớn các bức ảnh được tập hợp ở đây nhằm tác động mạnh đến
chúng ta lại chẳng gây được hiệu quả gì hết, bởi vì đúng là nhiếp ảnh gia đã
thay thế chúng ta quá nhiều trong việc cấu tạo chủ đề của mình: anh ta hầu
như luôn luôn chồng chất nỗi khủng khiếp muốn giới thiệu với chúng ta, cố
tình thêm thắt vào sự việc ngôn ngữ của kinh khủng, bằng các tương phản
hoặc các tương đồng: một trong những bức ảnh ấy, chẳng hạn, đặt kề bên
nhau đám đông lính tráng và một bãi đầy những đầu lâu; một bức ảnh khác
giới thiệu với chúng ta một anh lính trẻ đang nhìn bộ xương người; lại một
bức khác chụp đoàn tử tù hoặc tù nhân lúc đi cắt ngang qua một đàn cừu.
Thế nhưng chẳng bức ảnh nào trong số những ảnh chụp quá khéo ấy tác
động đến chúng ta. Chính vì đứng trước các bức ảnh đó, lần nào chúng ta
cũng bị tước mất năng lực phán xét: họ đã rùng mình hộ chúng ta, họ đã
suy nghĩ hộ chúng ta, họ đã phán xét hộ chúng ta: nhiếp ảnh gia chẳng để
lại phần nào cho chúng ta cả – ngoài duy nhất quyền ngẫm nghĩ tán thành:
chúng ta chỉ được gắn kết với những hình ảnh ấy bằng mối quan tâm về kỹ
thuật mà thôi; chứa đầy chồng chất các chỉ dẫn bởi chính nghệ sĩ, những
bức ảnh ấy chẳng còn chuyện gì với chúng ta, chúng ta không còn có thể
sáng tạo sự đón nhận của chính chúng ta đối với món ăn tổng hợp ấy, nó đã
được chính kẻ chế biến ra nó tiêu hoá một cách hoàn hảo.
