công cố sức vận dụng cơ bắp, những điều ấy đều đáng thương xót, đáng
cảm phục; người ta ghi nhận lao lực cơ bắp ấy của anh, và khi đã mệt
nhoài, thể dịch cạn kiệt chẳng còn gì, anh chào kết thúc, khán giả vỗ tay
hoan hô anh như người lập kỷ lục nhịn đói hoặc cử tạ, khán giả ngầm đề
nghị anh ta đi bồi dưỡng để lấy lại sức, để hồi phục cái chất nội tại của anh,
thay mới tất cả chất nước mà anh đã đong ra cho ngang giá với cái dục
vọng chúng ta đã mua của anh. Tôi không nghĩ có ai trong công chúng tư
sản cưỡng lại sự “hy sinh” rõ ràng đến thế, và tôi tin rằng một diễn viên
biết khóc hoặc đổ mồ hôi trên sân khấu thì chắc chắn bao giờ cũng lôi
cuốn: nỗi cực nhọc rành rành của anh ta khiến khán giả không còn xét đoán
xa hơn nữa.
Món thừa kế đáng tiếc khác của sân khấu tư sản là huyền thoại về tìm
tòi. Các nhà dàn cảnh già dặn trong nghề nhờ đó mà nổi tiếng tăm. Dựng
vở La Locandiera
, có đoàn kịch trẻ ở hồi kịch nào cũng ròng các đồ đạc từ
trên trần xuống. Rõ ràng đó là điều bất ngờ, và khán giả ai nấy đều reo lên
thán phục sáng kiến: đáng tiếc sáng kiến đó hoàn toàn vô tích sự, rõ ràng
chỉ là do trí tưởng tượng xui khiến trong tình thế tuyệt vọng muốn có cái
mới với bất cứ giá nào; vì ngày nay người ta đã khai thác hết các biện pháp
giả tạo dựng phông cảnh, vì chủ nghĩa hiện đại và khuynh hướng tiền
phong đã khiến chúng ta bão hoà với những thay đổi đập vào mắt như có
anh đầy tớ – táo bạo đến thế là cùng – đem kê ba chiếc ghế tựa và một
chiếc ghế bành ngay trước mũi khán giả, người ta liền cầu viện đến khoảng
trống cuối cùng, đó là cái trần. Cách làm là vô cớ, thuần tuý là chủ nghĩa
hình thức, nhưng nó chẳng quan trọng gì mấy: dưới con mắt khán giả tư
sản, việc dàn cảnh bao giờ cũng chỉ là kỹ thuật của sự tìm tòi mà thôi, và
một số nhà “dàn cảnh” rất sẵn lòng chiều theo những đòi hỏi ấy: họ đành
bày đặt ra. Ngay cả ở đây nữa, sân khấu của chúng ta vẫn dựa trên quy luật
khắt khe của đổi chác: chỉ cần kinh phí mà các nhà dàn cảnh bỏ ra thấy
được rõ ràng, ai cũng có thể kiểm soát được hiệu suất tấm vé của mình, và
như thế cũng là đủ: do đó mà nảy sinh một nền nghệ thuật tiến hành công
