Huyền thoại như hệ thống ký hiệu
VỚI tư cách nghiên cứu một ngôn từ, huyền thoại học thực ra chỉ là
một nhánh của ngành khoa học ký hiệu rộng lớn mà Saussure đã đưa ra
cách đây khoảng bốn mươi năm với tên gọi là ký hiệu học. Ngành ký hiệu
học chưa được thành lập. Tuy nhiên, ngay từ Saussure và đôi khi độc lập
với ông, cả một bộ phận giới nghiên cứu đương đại không ngừng trở đi trở
lại vấn đề sự biểu đạt: phân tâm học, chủ nghĩa cấu trúc, tâm lý học thực
thể, một số mưu toan phê bình văn học mới mà Bachelard là một thí dụ, chỉ
muốn nghiên cứu sự việc xem nó biểu đạt cái gì mà thôi. Vả chăng khẳng
định một ý nghĩa biểu đạt là tìm đến với ký hiệu học. Tôi không muốn nói
rằng ký hiệu học sẽ giải quyết như nhau tất cả những công cuộc nghiên cứu
ấy: chúng có các nội dung khác nhau. Nhưng chúng có một quy chế chung,
chúng đều là những khoa học về các giá trị; chúng không muốn chỉ bắt gặp
sự việc: chúng muốn xác định sự việc và khảo sát sự việc dưới góc độ cái-
giá-trị-như.
Ký hiệu học là khoa học về các hình thức, bởi lẽ nó nghiên cứu các sự
biểu đạt độc lập với nội dung của chúng. Tôi muốn xin được nói đôi lời về
sự cần thiết và những giới hạn của một khoa học hình thức như thế. Sự cần
thiết chính là sự cần thiết của mọi ngôn ngữ chính xác. Jdanov
chế giễu
triết gia Alexandrov nói về “cấu trúc hình cầu của hành tinh chúng ta”.
“Dường như cho đến nay, Jdanov nói, chỉ hình thức mới có thể có dạng
hình cầu”. Jdanov có lý: người ta không thể nói về cấu trúc bằng các thuật
ngữ về hình thức, và ngược lại. Rất có thể là trên bình diện “cuộc sống”,
chỉ có một tổng thể không phân biệt cấu trúc và hình thức. Nhưng khoa học
chẳng đếm xỉa gì đến cái khó nói: nó cần phải nói về “cuộc sống” nếu nó
muốn biến đổi cuộc sống. Trái với khuynh hướng tổng hợp hão huyền nào
đấy, mà chao ôi chỉ mang tính lý tưởng suông, mọi sự phê bình phải chấp
nhận khổ hạnh, phải chấp nhận gia công phân tích, và trong phân tích, nó
phải vận dụng các phương pháp và các ngôn ngữ. Nếu bớt khiếp sợ bóng
ma “chủ nghĩa hình thức”, có lẽ ngành phê bình gắn với lịch sử đã bớt cằn
