loạn thần kinh, được quan niệm như những thoả hiệp, những kiệm ước thực
hiện nhờ sự kết nối giữa một hình thức (vế thứ nhất) với một chức năng có
ý định (vế thứ hai), ở đây ta thấy là hết sức cần thiết phải phân biệt ký hiệu
với cái biểu đạt: giấc mơ, đối với Freud, cũng chẳng phải cái gì rõ rệt hơn
nội dung tiềm ẩn của nó, nó là mối liên quan về chức năng của hai vế. Rồi
trong phê bình của Sartre (tôi sẽ chỉ tự giới hạn vào ba thí dụ quen biết ấy
mà thôi), cái được biểu đạt được thiết lập bởi sự khủng hoảng từ cội nguồn
của chủ thể (Baudelaire phải xa mẹ, Genet
bị kết tội ăn cắp); Văn chương
với tư cách diễn ngôn tạo thành cái biểu đạt; và mối tương quan giữa khủng
hoảng và diễn ngôn xác định tác phẩm, nó là sự biểu đạt. Tất nhiên, cái sơ
đồ ba chiều ấy, dù hình thức bền vững thế nào đi nữa, vẫn không diễn ra
theo cùng một cách: người ta nhắc đi nhắc lại xem ra cũng không thừa là ký
hiệu học chỉ có tính thống nhất ở bình diện các hình thức, chứ không phải ở
các nội dung; phạm vi của nó thì hạn chế, nó chỉ liên quan đến một ngôn
ngữ (langage), nó chỉ biết đến một thao tác duy nhất: đọc hoặc giải mã.
Ta lại bắt gặp trong huyền thoại sơ đồ ba chiều mà tôi vừa nói đến: cái
biểu đạt, cái được biểu đạt và ký hiệu. Nhưng huyền thoại là một hệ thống
đặc thù ở chỗ nó được thiết lập từ một chuỗi ký hiệu tồn tại trước nó: đó là
hệ thống ký hiệu thứ hai. Ký hiệu (nghĩa là tổng kết hợp của một khái niệm
và một hình ảnh) trong hệ thống thứ nhất, chỉ trở thành cái biểu đạt trong
hệ thống thứ hai mà thôi, cần phải nhắc lại ở đây rằng các chất liệu của
ngôn từ huyền thoại (ngôn ngữ thực sự, ảnh chụp, tranh vẽ, áp phích, lễ
thức, đồ vật, v.v.), dù lúc đầu rất khác nhau, và được huyền thoại nắm bắt
lấy, đều quy về một chức năng biểu đạt thuần tuý: huyền thoại chỉ thấy ở
các chất liệu ấy cùng một nguyên liệu mà thôi; chúng thống nhất với nhau
ở chỗ tất cả rút lại chỉ là quy chế ngôn ngữ mà thôi. Dù đấy là viết bằng
chữ hay viết bằng hình vẽ, huyền thoại chỉ muốn xem đó như một tổng các
ký hiệu, một ký hiệu tổng quát, vế cuối cùng của chuỗi ký hiệu thứ nhất. Và
chính vế cuối cùng ấy sẽ trở thành vế đầu tiên hoặc vế bộ phận của hệ
thống mở rộng mà nó xây dựng nên. Tất cả diễn ra như thể huyền thoại xê
dịch đi một nấc hệ thống hình thức của những sự biểu đạt ban đầu. Vì sự
