xa câu chuyện về con sư tử để nhường chỗ cho thí dụ về ngữ pháp, cần phải
đặt trong ngoặc đơn tiểu sử của anh da đen, nếu người ta muốn giải phóng
hình ảnh, để nó sẵn sàng tiếp nhận cái được biểu đạt của nó.
Nhưng điểm chủ chốt ở đây là hình thức không loại bỏ nghĩa, mà chỉ
làm nghèo nghĩa đi, đẩy xa nghĩa ra, hình thức nắm lấy nghĩa để sử dụng
theo cách của mình. Người ta tưởng rằng nghĩa chết đến nơi, nhưng đó là
cái chết trì hoãn: nghĩa mất đi giá trị của nó, nhưng vẫn sống, và hình thức
của huyền thoại sẽ nhờ vào đó mà tự nuôi dưỡng. Nghĩa đối với hình thức
sẽ giống như việc dự trữ chốc lát câu chuyện, như sự phong phú bị chế ngự,
có thể luân phiên nhanh chóng gọi ra hoặc gạt đi: điều cần thiết là hình thức
phải không ngừng có thể bắt rễ lại trong nghĩa và tìm nguồn sống ở đó:
nhất là cần thiết nó có thể ẩn náu trong nghĩa. Chính cái trò chơi ú tim thú
vị ấy giữa nghĩa và hình thức xác định huyền thoại. Hình thức của huyền
thoại không phải là một biểu tượng: anh da đen chào cờ không phải là biểu
tượng của Đế quốc Pháp, anh ta hiện diện rõ quá nên không thể là thế được,
anh ta làm cho mọi người tưởng rằng mình là một hình ảnh phong phú, trải
nghiệm, tự phát, hồn nhiên, không cãi vào đâu được. Nhưng đồng thời sự
hiện diện ấy lại bị chế ngự, bị gạt xa ra, trở thành trong suốt, nó lùi lại một
chút, nó tiếp tay cho một khái niệm trang bị đầy đủ ập đến, đó là tính chất
đế quốc Pháp: nó trở thành thứ được vay mượn.
Bây giờ chúng ta xem xét đến cái được biểu đạt: câu chuyện diễn ra ở
ngoài hình thức, đó là khái niệm nó sẽ hấp thu hết hình thức kia. Khái
niệm, bản thân nó, được xác định: nó đồng thời vừa có tính lịch sử, vừa có
ý định; nó là động cơ khiến cho huyền thoại phát ra. Tính chất thí dụ về
ngữ pháp, tính chất đế quốc Pháp chính là xung năng của huyền thoại. Khái
niệm khôi phục lại một chuỗi những nhân và quả, những động cơ và ý định.
Trái ngược với hình thức, khái niệm chẳng hề trừu tượng chút nào: nó đầy
ắp một tình huống. Qua khái niệm là cả một câu chuyện mới được cấy vào
huyền thoại: trong việc xưng danh của con sư tử, trước đó đã được rút hết
nội dung ngẫu nhiên, thí dụ về ngữ pháp sẽ gợi lại cả cuộc sống của tôi: đó
là Thời gian để tôi sinh ra vào thời kỳ ngữ pháp La-tinh được giảng dạy; đó
