Một cái được biểu đạt có thể có nhiều cái biểu đạt: đặc biệt là đối với
trường hợp cái được biểu đạt trong ngôn ngữ và cái được biểu đạt trong
phân tâm học. Đó cũng là trường hợp của khái niệm trong huyền thoại: nó
tha hồ sử dụng vô số những cái biểu đạt: tôi có thể tìm thấy cả ngàn câu
tiếng La-tinh cho thấy sự tương hợp của thuộc từ, tôi có thể tìm thấy cả
ngàn hình ảnh biểu đạt với tôi tính chất đế quốc Pháp. Điều này muốn nói
lên rằng về mặt số lượng, khái niệm nghèo hơn cái biểu đạt nhiều lắm, nó
thường chỉ xuất hiện trở đi trở lại. Từ hình thức đến khái niệm, nghèo nàn
và phong phú tỷ lệ nghịch với nhau. Tương ứng với cái nghèo nàn về chất
của hình thức, nơi gửi gắm một nghĩa mờ nhạt, là sự phong phú của khái
niệm mở ra toàn bộ Lịch sử; và tương ứng với sự dồi dào về lượng của các
hình thức là một số ít những khái niệm. Tình trạng lặp đi lặp lại ấy của khái
niệm qua những hình thức khác nhau rất quý giá đối với nhà huyền thoại
học; nó cho phép giải mã huyền thoại: chính sự nhấn mạnh một hành vi cho
ta biết ý định của hành vi. Điều này xác nhận rằng chẳng có mối tương
quan đều đặn giữa khối lượng của cái được biểu đạt với khối lượng của cái
biểu đạt: trong ngôn ngữ (langue) mối tương quan ấy là cân đối, nó chỉ
vượt quá từ ngữ, hay ít ra là đơn vị cụ thể, chút ít mà thôi. Trái lại trong
huyền thoại, khái niệm có thể vươn ra một khoảng biểu đạt rất rộng: chẳng
hạn, cả một quyển sách sẽ là cái biểu đạt cho chỉ một khái niệm; và ngược
lại, một hình thức nhỏ xíu (một từ ngữ, một cử chỉ, thậm chí cử chỉ thoáng
qua, miễn là người ta nhận thấy) đều sẽ có thể dùng làm cái biểu đạt cho
một khái niệm chứa căng phồng cả một câu chuyện hết sức phong phú.
Mặc dầu không thường gặp trong ngôn ngữ, sự mất cân đối ấy giữa cái biểu
đạt và cái được biểu đạt chẳng phải chỉ ở huyền thoại mới có: theo Freud,
chẳng hạn, hành động lỡ dở là một cái biểu đạt hết sức mỏng manh chẳng
tương xứng với cái nghĩa thực sự mà nó tiết lộ.
Như tôi đã nói, chẳng có tính cố định nào ở các khái niệm huyền thoại:
chúng có thể hình thành, biến đổi, tan rã, biến mất hoàn toàn. Chính vì
chúng có tính lịch sử, vì lịch sử có thể rất dễ dàng huỷ bỏ chúng đi. Tính
chất thiếu bền vững ấy buộc nhà huyền thoại học sử dụng hệ thống thuật
