nhiều mơ hồ. Các yếu tố của nó được nối kết với nhau bằng những mối
tương quan liên tưởng: nó được gia cố không phải bằng trải rộng mà bằng
độ dày (tuy rằng cái ẩn dụ ấy có lẽ vẫn còn mang quá rõ tính chất không
gian): phương thức hiện diện của nó là thuộc ký ức.
Mối tương quan chủ yếu nối kết khái niệm của huyền thoại với nghĩa
là mối tương quan biến dạng. Ta bắt gặp lại ở đây tính chất tương tự nào
đấy về hình thức với hệ thống ký hiệu phức tạp như hệ thống ký hiệu của
phân tâm học. Nếu như theo Freud, nghĩa tiềm ẩn của hành vi làm biến
dạng nghĩa hiển hiện của nó, thì trong huyền thoại, khái niệm làm biến
dạng nghĩa. Tất nhiên, sự biến dạng ấy chỉ có thể xảy ra bởi lẽ hình thức
của huyền thoại đã được tạo thành bởi một nghĩa ngôn ngữ. Trong hệ thống
đơn giản như ngôn ngữ (langue), cái được biểu đạt không thể làm biến
dạng gì hết, bởi vì cái biểu đạt, trống rỗng, tuỳ tiện, chẳng hề cản trở nó
chút nào. Nhưng ở đây, tất cả đều khác: cái biểu đạt dường như có hai mặt:
một mặt đầy ắp là nghĩa (chuyện con sư tử, chuyện anh lính da đen), và
một mặt trống rỗng là hình thức (bởi vì, tôi, tôi tên là sư tử; anh-lính-Pháp-
da-đen-chào-lá-cờ-tam-tài). Rõ ràng khái niệm làm biến dạng là làm biến
dạng mặt đầy ắp, làm biến dạng nghĩa: con sư tử và anh da đen bị tước mất
câu chuyện, bị chuyển đổi thành các động tác. Tính chất thí dụ về tiếng La-
tinh làm biến dạng việc xưng danh của con sư tử trong hoàn cảnh xảy ra cụ
thể; và tính chất đế quốc Pháp cũng làm nhoè đi ngôn ngữ đầu tiên là câu
chuyện kể với tôi sự việc anh lính da đen chào cờ. Nhưng sự biến dạng ấy
không phải là việc huỷ bỏ: con sư tử và anh da đen vẫn còn đấy, khái niệm
cần đến chúng: người ta cắt xén chúng đi một nửa, người ta làm lãng quên
chúng, chứ không lấy đi sự tồn tại của chúng: chúng đồng thời vừa bướng
bỉnh, lặng lẽ bám rễ, vừa ba hoa, hoàn toàn sẵn sàng nói giúp cho khái
niệm. Khái niệm, nói thật chính xác, làm biến dạng nhưng không huỷ bỏ
nghĩa: một từ ngữ sẽ diễn tả được tính chất mâu thuẫn ấy: nó tha hoá nghĩa.
Đó là vì cần phải luôn luôn nhớ rằng huyền thoại là hệ thống kép, ở nó
diễn ra một thứ biến tại
: điểm đến của nghĩa là điểm xuất phát của huyền
thoại. Lại sử dụng ẩn dụ về không gian mà tôi đã nhấn mạnh tính chất
