vào đấy; chúng lợi dụng được vị trí trung gian: vì không trực tiếp gắn với
chính trị, cũng chẳng trực tiếp liên quan đến hệ tư tưởng, chúng sống yên
ổn giữa hoạt động của các chiến sĩ đấu tranh và sự cà khịa của các trí thức;
bị cả những người này và những người kia ít nhiều bỏ rơi, chúng gia nhập
vào khối rộng lớn những cái bùng nhùng, vô nghĩa, tóm lại là vào bản chất
tự nhiên. Tuy vậy chính là do đạo đức học của nó mà giai cấp tư sản thâm
nhập nước Pháp: các chuẩn mực tư sản thực thi rộng khắp cả nước,được
trải nghiệm như những quy luật rõ ràng của trật tự tự nhiên: giai cấp tư sản
càng truyền bá những biểu hiện của nó, các biểu hiện ấy càng biến thành
bản chất tự nhiên. Chất tư sản ngấm vào trong một vũ trụ lờ mờ, ở đấy chỉ
có cư dân là Con người Muôn thuở, chẳng vô sản mà cũng chẳng tư sản.
Vậy là hệ tư tưởng tư sản có thể để mất đi chắc chắn nhất tên của mình
bằng cách thâm nhập vào các giai cấp trung gian. Các chuẩn mực tiểu tư
sản là những cặn bã của văn hoá tư sản, đó là những chân lý tư sản đã thoái
hoá, đã nghèo nàn đi, đã thương mại hoá, đã hơi sáo mòn, hay có thể nói là
đã lỗi thời. Liên minh chính trị của giai cấp tư sản và giai cấp tiểu tư sản
định đoạt từ hơn một thế kỷ nay lịch sử nước Pháp: nó hoạ hoằn mới bị phá
vỡ, và lần nào cũng chẳng có ngày mai (1848, 1871, 1936). Liên minh ấy
tăng cường theo với thời gian, dần dần trở thành cộng sinh; có thể xảy ra
những đợt thức tỉnh tạm thời, nhưng chẳng bao giờ hệ tư tưởng chung bị đả
động tới: cùng một chất hồ “tự nhiên” phủ lên mọi biểu hiện “quốc gia”:
cuộc đại hôn nhân tư sản, xuất phát từ tập tục giai cấp (phô bày và phát tán
tài sản) không thể có mối liên quan nào với thể chế kinh tế của giai cấp tiểu
tư sản: nhưng qua báo chí, thời sự, văn chương, cuộc hôn nhân ấy dần dần
trở thành chính cái chuẩn mực, nếu không phải để sống, chí ít là để mơ
màng của cặp vợ chồng tiểu tư sản. Giai cấp tư sản không ngừng hấp thụ
vào hệ tư tưởng của nó cả một bộ phận đông đảo nhân loại thiếu thể chế
sâu sắc của riêng mình, mà chỉ có thể sống cái thể chế ấy trong tưởng
tượng, nghĩa là trong ý thức bất di bất dịch và nghèo nàn
. Bằng cách
truyền bá những biểu hiện của mình qua một loạt các hình ảnh tập thể để
giai cấp tiểu tư sản sử dụng, giai cấp tư sản khẳng định hão huyền là không
