giá trị năng động: nó thể hiện ở đây một thao tác, nó không ngừng thực tại
hoá sự rũ bỏ. Trong trường hợp anh lính da đen, chẳng hạn, chắc chắn
không phải là tính chất đế quốc Pháp bị tống khứ (hoàn toàn ngược lại, cần
phải để tính chất ấy hiện diện); mà bị tống khứ là tính chất ngẫu nhiên, lịch
sử, nói tóm lại là được tạo ra, của chủ nghĩa thực dân. Huyền thoại không
phủ nhận các sự vật, chức năng của nó trái lại là nói về các sự vật ấy; chỉ có
điều nó thanh lọc chúng, biện bạch cho chúng, biến chúng thành bản chất
tự nhiên và thành vĩnh hằng, nó đem lại cho chúng không phải là nhận thức
bằng lý giải, mà là nhận thức bằng ghi nhận: nếu tôi ghi nhận tính chất đế
quốc Pháp mà không giải thích nó, thì coi như tôi thấy nó là tự nhiên, là
vốn dĩ như thế: vậy là tôi yên tâm. Bằng cách chuyển từ lịch sử sang bản
chất tự nhiên, huyền thoại tiết kiệm được: nó thủ tiêu tính phức tạp của các
hành vi con người, đem đến cho chúng cái đơn giản của các bản chất, nó
huỷ bỏ mọi phép biện chứng, mọi chuyện băn khoăn những gì diễn ra ở bên
kia cái nhãn tiền, nó tổ chức một thế giới không có mâu thuẫn, bởi vì không
có chiều sâu, một thế giới trải rành rành ra đấy, nó thiết lập một nhận thức
dễ dãi: các sự vật có vẻ như tự bản thân chúng biểu đạt mà thôi
Nhưng sao, huyền thoại luôn luôn là ngôn từ phi chính trị hoá ư? Nói
cách khác, hiện thực luôn luôn là có tính chính trị ư? Chỉ cần nói về sự vật
một cách tự nhiên là đủ để cho nó mang tính huyền thoại ư? Có lẽ ta có thể
trả lời theo Marx rằng đối tượng tự nhiên nhất vẫn chứa đựng một dấu vết
chính trị, dù mờ nhạt, dù thấp thoáng thế nào đi nữa, đó là sự hiện diện ít
nhiều đáng ghi nhớ của hành vi con người đã làm ra, đã sắp xếp, đã sử
dụng, đã chinh phục hoặc đã quẳng nó đi
. Dấu vết ấy, ngôn-ngữ-đối-
tượng, nó nói lên các sự vật, có thể bộc lộ một cách dễ dàng, siêu-ngôn-
ngữ, nó nói về các sự vật, bộc lộ khó hơn nhiều. Thế mà huyền thoại luôn
luôn thuộc siêu-ngôn-ngữ: nó thường xen vào tiến hành phi chính trị hoá
trên cái nền đã được tự nhiên hoá, được phi chính trị hoá bởi một siêu-
ngôn-ngữ chung, siêu-ngôn-ngữ ấy được dựng lên để ca hát các sự vật, chứ
tuyệt nhiên không phải để tác động đến chúng: chính vì thế sức mạnh cần
thiết để huyền thoại làm biến dạng đối tượng của nó sẽ ít hơn nhiều trong
