trường hợp một cái cây so với trường hợp một người Xuđăng: trong trường
hợp sau, dấu vết chính trị liền sát ngay đấy, cần phải có một lượng lớn bản
chất tự nhiên giả tạo để làm nó bay hơi đi; ở trường hợp trước, dấu vết ấy
xa xôi, bị thanh lọc bởi cả bề dày siêu-ngôn-ngữ lâu đời. Vậy là có những
huyền thoại mạnh và những huyền thoại yếu; trong trường hợp thứ nhất,
lượng chính trị là trực tiếp, sự phi chính trị hoá là bất ngờ; trong trường hợp
thứ hai, tính chất chính trị của đối tượng đã nhạt đi, như màu sắc, nhưng
chỉ một chút gì đó có thể làm cho nó đột nhiên mạnh lên: có gì tự nhiên
hơn là biển? Và có gì “chính trị” hơn là biển được các nhà làm phim “Lục
địa bị đánh mất” ca ngợi?
Thực ra, siêu-ngôn-ngữ tạo cho huyền thoại một thứ dự trữ. Quan hệ
của mọi người với huyền thoại không phải là về phương diện chân lý, mà là
về phương diện sử dụng. Họ phi chính trị hoá tuỳ theo nhu cầu của mình;
có những đối tượng huyền thoại bị bỏ mặc lơ mơ một thời gian; khi ấy
chúng chỉ là những dạng thức huyền thoại thấp thoáng, chính trị có vẻ hầu
như dửng dưng. Nhưng đó chỉ là cơ hội tình thế, chứ không phải là khác
biệt về cấu trúc. Đấy là trường hợp thí dụ của chúng tôi về ngữ pháp tiếng
La-tinh. Cần phải lưu ý rằng ở đây ngôn từ huyền thoại tác động lên một
chất liệu đã được biến đổi từ lâu: câu của ésope thuộc lĩnh vực văn chương,
ngay từ đầu nó đã được huyền thoại hoá (vậy là đã được vô can) bởi hư
cấu. Nhưng chỉ cần đặt lại trong chốc lát cái vế mở đầu của chuỗi vào bản
chất ngôn ngữ-đối tượng của nó, là đủ thấy được mức độ hiện thực bị
huyền thoại tống khứ đến đâu: ta cứ hình dung những tình cảm của xã hội
loài vật thực sự, xã hội ấy được biến đổi thành thí dụ về ngữ pháp, thành
bản chất thuộc tính. Muốn đánh giá dung lượng chính trị của một đối tượng
và cái trống rỗng huyền thoại gắn với nó, không bao giờ được đứng từ điểm
nhìn của sự biểu đạt, mà phải là từ điểm nhìn của cái biểu đạt, nghĩa là từ
sự vật bị đánh cắp, và trong cái biểu đạt, phải là từ ngôn ngữ-đối tượng,
nghĩa là từ nghĩa: chẳng nghi ngờ gì nếu ta hỏi ý kiến một con sư tử thật sự,
nó sẽ khẳng định rằng thí dụ về ngữ pháp là trạng thái hết sức phi chính trị
hoá, nó sẽ yêu sách pháp luật mang tính chính trị đầy đủ giải quyết để một
