cái không diễn tả được: ở đây, tính chất phi chính trị hoá thật hiển nhiên, nó
tỏ rõ đầy đủ huyền thoại.
Vâng, huyền thoại có ở phe tả, nhưng nó không hề có cùng những tính
chất của huyền thoại tư sản. Huyền thoại phe tả thì không bản chất. Trước
hết những đối tượng nó nắm bắt rất hiếm hoi, chỉ là vài khái niệm chính trị,
dù bản thân nó phải dùng đến cả kho huyền thoại tư sản. Chẳng bao giờ
huyền thoại phe tả chạm tới lĩnh vực mênh mông của những mối quan hệ
giữa người với người, tới cái diện hết sức bao la của hệ tư tưởng “vụn vặt”.
Nó không xâm nhập được cuộc sống đời thường: trong xã hội tư sản không
có huyền thoại “phe tả” liên quan đến cưới xin, bếp núc, nhà cửa, rạp hát,
công lý, đạo đức v.v. Thêm nữa, đó là huyền thoại phụ, việc sử dụng nó
chẳng liên quan đến chiến lược như trong trường hợp huyền thoại tư sản,
mà chỉ là chiến thuật, hoặc tệ nhất, là sự lệch lạc; nếu có, thì đó là huyền
thoại tiện thể mà sinh ra chứ không phải là do thiết yếu.
Cuối cùng và đặc biệt, đấy là huyền thoại nghèo nàn, bản chất là
nghèo nàn. Nó không biết sinh sôi nảy nở; được sản sinh theo yêu cầu và
trong tầm nhìn hạn hẹp về thời gian, nó tự sáng tạo ra mình dở lắm. Nó
thiếu năng lực chủ chốt là năng lực bịa đặt. Dù xoay xở thế nào đi nữa thì
nó vẫn còn cái gì đấy cứng nhắc và sát sạt, có hơi hướng của khẩu hiệu:
như người ta nói một cách ý vị, nó vẫn khô khan. Thực vậy, còn gì cằn cỗi
hơn là huyền thoại Staline? Chẳng có sáng tạo nào ở đây cả, một sự sắp đặt
vụng về: cái biểu đạt của huyền thoại (hình thức mà chúng ta biết là vô
cùng phong phú trong huyền thoại tư sản) chẳng hề thay đổi: trước sau chỉ
là kể lể dài dòng.
Tôi có thể nói thiếu sót ấy là gắn với bản chất của “phe tả”: dù nội
hàm thuật ngữ ấy còn mơ hồ thế nào đi nữa, thì phe tả luôn được xác định
liên quan đến kẻ bị áp bức, dân vô sản hoặc dân thuộc địa
. Thế mà lời nói
của người bị áp bức chỉ có thể là nghèo nàn, đơn điệu, tức thì: tình trạng
túng quẫn của anh ta chính là kích thước ngôn ngữ của anh ta: anh ta chỉ có
một ngôn ngữ, trước sau vẫn thế, ngôn ngữ qua những hành động của
mình; siêu ngôn ngữ là thứ xa xỉ, chưa thể thâm nhập vào đó được. Lời nói
