Nhà văn đi nghỉ hè
GIDE
vừa xuôi dòng Congo
vừa đọc Bossuet
. Tư thế ấy thâu tóm
khá rõ lý tưởng của những nhà văn chúng ta “đang đi nghỉ hè” đăng ảnh
trên tờ Le Figaro: gắn kết vào lúc rảnh rỗi tầm thường cái uy thế của một
thiên hướng mà chẳng gì có thể ngăn chặn hoặc làm cho phai nhạt. Đấy là
một phóng sự tốt, rất hiệu quả về phương diện xã hội học, và thông tin
trung thực cho chúng ta biết giai cấp tư sản của chúng ta nghĩ gì về các nhà
văn của họ.
Điều trước tiên có vẻ làm cho giai cấp tư sản ấy ngạc nhiên và thích
thú là cái nhìn khoáng đạt nhận ra rằng chính các nhà văn là những người
cũng đi nghỉ như ai. Các “kỳ nghỉ” là sự kiện xã hội mới có gần đây nên
theo dõi quá trình phát triển huyền thoại học của nó kể ra cũng thú vị.
Thoạt đầu là một sự kiện trong nhà trường, các kỳ nghỉ trở thành sự kiện
của vô sản, chí ít là của giới cần lao kể từ khi có những ngày nghỉ việc
được hưởng lương. Khẳng định sự kiện ấy từ nay có thể liên quan đến cả
các nhà văn, ngay các chuyên gia trong lĩnh vực tâm hồn con người cũng
phải theo quy chế chung của lao động hiện đại, đó là một cách thuyết phục
độc giả tư sản của chúng ta rằng họ nhịp bước cùng với thời đại của họ:
người ta thú vị nhận ra sự cần thiết của một số cái tầm thường, người ta
thích nghi dần với những thực tế “hiện đại” qua các bài học của Siegfried
và của Fourastié.
Tất nhiên, kiểu biến nhà văn thành vô sản này chỉ được ban phát một
cách dè sẻn, để rồi sau đó bị huỷ bỏ nhiều hơn. Vừa được cấp cho một đặc
tính xã hội (đi nghỉ là một đặc tính hết sức dễ chịu), văn nhân nhanh chóng
quay trở về vùng trời ông ta chia sẻ với các bạn cùng thiên hướng nghề
nghiệp với mình. Và người ta nêu lên cái “bản chất tự nhiên” để làm cho
các nhà tiểu thuyết của chúng ta thành bất tử chẳng qua chỉ là thể hiện một
mâu thuẫn cao siêu: mâu thuẫn giữa thân phận tầm thường, chao ôi, do một
thời đại vật chất sản sinh ra, và quy chế tuyệt vời mà xã hội tư sản hào
phóng nhượng cho dân trí thức (miễn rằng họ đừng làm hại gì cho nó cả).
