Mãnh liệt mà thư thái
TRONG các phim thuộc Xê-ri đen, ngày nay người ta đi đến loại động
tác hết sức thư thái; những cô gái nhỏ nhắn miệng chúm chím thả các vòng
tròn khói thuốc lá trước sự tấn công của bọn đàn ông; những cái búng ngón
tay uy nghiêm để ra hiệu lệnh dứt khoát và ngắn gọn cho nổ loạt đạn; cô vợ
của trùm băng đảng thản nhiên ngồi đan áo trong những tình huống hết sức
nóng bỏng. Grisbi đã thể chế hoá động tác dửng dưng ấy bằng cách xem đó
như chuyện đời thường rất Pháp.
Bọn găng-xtơ trước hết là bọn bình tĩnh. Những sự việc thiên hạ nói
chung vẫn còn xem là quan trọng, như cái chết của con người, bị thu về chỉ
còn như một phác đồ, được thể hiện bằng động tác nhỏ xíu: một hạt li ti
trong sự chuyển dịch lặng lẽ của các tuyến, hai ngón tay búng một cái, thế
là ở tít đằng xa kia, một người gục xuống cũng với cử động quy ước như
vậy. Vũ trụ giản lược ấy, luôn được xây dựng như sự nhạo báng lạnh lùng
loại kịch mê-lô, như ta biết, cũng là vũ trụ cuối cùng của thế giới thần tiên.
Việc thu hẹp động tác quyết định có cả một truyền thống huyền thoại, từ cái
numen của các vị thần cổ đại, chỉ một cái hất đầu làm chao đảo số phận mọi
người, đến chiếc đũa thần của bà tiên hay của người làm trò ảo thuật. Súng
bắn tất nhiên là đã giãn cách cái chết ra, nhưng hợp lý rõ quá nên cần phải
chắt lọc động tác để lại một lần nữa thể hiện sự có mặt của số mệnh; động
tác thư thái của các găng-xtơ chính là thế này: hành động bi thảm thu lại chỉ
còn một chút xíu bằng cách hỗn hợp động tác với hành vi.
Tôi sẽ lại nhấn mạnh vào tính chính xác về mặt ngữ nghĩa của thế giới
ấy, vào cơ cấu trí tuệ (chứ không chỉ vào cơ cấu cảm xúc) của cảnh tượng.
Rút phắt khẩu súng côn ra khỏi áo vét, trong một động thái chẳng chê vào
đâu được, hoàn toàn không biểu đạt sự chết chóc, bởi vì từ lâu động tác đó
chỉ được xem là doạ nạt, mà hiệu quả có thể đảo ngược một cách kỳ diệu:
khẩu súng lục ló ra ở đây không có giá trị bi đát, mà chỉ có giá trị nhận
thức; nó biểu đạt sự xuất hiện của một biến cố mới, động tác gợi lập luận,
chứ không thực sự gây khủng khiếp; nó tương đương với chuyển hướng
