Adamov và ngôn ngữ
CHÚNG TA vừa thấy, lương tri Poujade chủ nghĩa là thiết lập một sự
tương đương đơn giản giữa cái mắt thấy tai nghe và cái tồn tại. Khi một
hiện tượng bề ngoài lạ thường rõ rệt quá, cái ý thức chung ấy vẫn còn cách
dẹp nó đi mà vẫn trong khuôn khổ cơ chế các đẳng thức. Cách ấy là chủ
nghĩa tượng trưng. Mỗi khi có cảnh tượng nào xem chừng vô cớ, lương tri
liền ào ạt tung ra biểu tượng, tuy có trừu tượng đấy nhưng được chấp nhận
dưới bầu trời tiểu tư sản chừng nào nó kết nối cái hữu hình với cái vô hình
bằng lượng tiền tệ ngang nhau (cái này trị giá bằng cái kia): vậy là vẫn tính
toán, thế giới còn trụ vững.
Adamov
đã viết một vở kịch về các máy trò chơi may rủi
, một đồ
vật bất thường trên sân khấu tư sản là nơi thường chỉ biết đến đồ vật là
chiếc giường ngoại tình, giới báo chí chúng liền vội vã bài bác cái lạ lẫm
bằng cách quy nó về biểu tượng. Chỉ cần điều đó muốn nói lên cái gì đấy là
đã đỡ nguy hiểm hơn. Và việc phê bình vở Bóng bàn càng hướng về độc
giả của những tờ báo lớn (Match, France-Soir), nó càng nhấn mạnh vào
tính chất biểu tượng của tác phẩm: các bạn cứ yên tâm, đấy chỉ là một biểu
tượng thôi mà, cái máy may rủi đơn giản chỉ muốn nói “tính chất phức tạp
của hệ thống xã hội”. Đồ vật bất thường trên sân khấu ấy được phù phép vì
nó trị giá một cái gì đấy.
Thế nhưng bàn bi-a điện của vở Bóng bàn chẳng tượng trưng cho cái
gì hết: nó không biểu thị, nó sản sinh; đó là một đồ vật đúng theo nghĩa
đen, mà chức năng là sản sinh ra các tình huống, do chính tính khách quan
của nó. Nhưng ngay cả ở đây, giới phê bình của chúng ta cũng bị lừa gạt,
do cứ khao khát muốn đào sâu: những tình huống ấy không mang tính chất
tâm lý, về căn bản đó là những tình huống ngôn ngữ. Đấy là một thực tế
sân khấu rốt cục rồi cũng sẽ phải chấp nhận, bên cạnh cái kho cổ lỗ những
cốt truyện, hành động, nhân vật, xung đột và các thành phần khác của sân
khấu cổ điển. Vở Bóng bàn là một mạng lưới những tình huống ngôn ngữ,
được dàn dựng tài tình.
