Tình huống ngôn ngữ là gì? Đó là hình thái ngôn từ có thể sản sinh ra
các bộ phận chắp nối thêm mà thoạt nhìn có chất tâm lý, không giả dối mà
cũng chẳng đông kết lệ thuộc vào ngôn từ phía trước, Và chính sự đông kết
ấy rốt cuộc lại thủ tiêu tâm lý. Nhại ngôn từ của một giai cấp hoặc một tính
cách, thì vẫn là còn có khoảng cách nào đấy, vẫn phần nào thích thú vì đích
thực là của mình nói ra (phẩm chất được tâm lý ưu ái). Nhưng nếu ngôn từ
vay mượn ấy lại phổ biến, luôn luôn không hẳn là biếm hoạ, và bao trùm
toàn diện vở kịch khi đậm khi nhạt, mà chẳng có kẽ hở nào để một tiếng
kêu, một lời nói ngẫu hứng kia có thể thoát ra, lúc đó những bộ phận chắp
nối thêm, tuy bề ngoài rất ăn khớp, nhưng như được phủ một lớp trong
suốt, không ngừng bị thứ khúc xạ ngôn từ lái chệch đi, và tính chất “đích
thực” của chúng bay biến như một giấc mơ đẹp (và giả dối).
Vở Bóng bàn hoàn toàn được cấu tạo bởi một tập hợp ngôn từ trong tủ
kính ấy, có thể nói giống như những frozen vegetables
để người dân nước
Anh về mùa đông được thưởng thức vị chua của các rau quả mùa xuân;
ngôn từ ấy hoàn toàn được dệt bởi những mẩu sáo ngữ, đương nhiên, quen
tai hầu như khó thấy, được tung ra với sức mạnh của hy vọng – hoặc của
tuyệt vọng – như những mảnh nhỏ từ một động tác của Brown
, ngôn ngữ
ấy, nói đúng ra, không phải là ngôn ngữ đóng hộp, như chẳng hạn có thể là
tiếng lóng của người gác cổng được Henry Monnier khôi phục lại; có lẽ đó
là ngôn ngữ-trì hoãn thì đúng hơn, ngôn ngữ ấy tất yếu được hình thành
trong đời sống xã hội của nhân vật, và nó tan băng ra, chân thực song cũng
hơi quá chua hoặc quá cứng khi còn ít nhiều đông đặc, một chút cường điệu
cố ý, gây được những hiệu quả hết sức to lớn. Các nhân vật của Bóng bàn
có phần giống như nhân vật Robespierre
của Michelet: họ nói thế nào nghĩ
như thế! Lời nói sâu sắc, nó nhấn mạnh tính dễ uốn nắn bi đát của con
người theo với ngôn ngữ của mình, nhất là khi thật trớ trêu ngôn ngữ ấy
thậm chí không hoàn toàn là ngôn ngữ của người đó.
Điều này có thể sẽ lý giải hiện tượng xem ra nhập nhằng của Bóng
bàn: một mặt, vở kịch rõ ràng chế giễu ngôn ngữ, mặt khác sự chế giễu ấy
không vì thế mà thiếu sáng tạo, sản sinh ra những con người hoàn toàn
