Bộ óc của Einstein
BỘ ÓC của Einstein
là một vật thể huyền thoại: nói một cách nghịch
lý, trí tuệ tuyệt vời nhất lại gợi hình ảnh một bộ máy hoàn hảo nhất, con
người quá quyền lực thì bị tách rời khỏi tâm lý, bị đưa vào thế giới người
máy; ta biết rằng trong những tiểu thuyết viễn tưởng, các siêu nhân luôn
luôn có cái gì đấy như được vật thể hoá. Einstein cũng vậy: người ta
thường quy cái đó cho bộ óc của ông, cơ quan đầu não, một hiện vật bảo
tàng thực thụ. Có lẽ do chuyên môn là toán học, nên siêu nhân ở đây bị
tước bỏ mọi tính chất thần kỳ; ở ông chẳng có quyền lực mù mờ nào, chẳng
có bí ẩn nào khác ngoài bộ máy: ông là một bộ máy cao siêu, phi thường,
nhưng có thực, kể cả về mặt sinh lý. Về phương diện huyền thoại mà nói,
Einstein là vật chất, quyền lực của ông không tự phát lôi cuốn đến tâm linh,
ông cần sự trợ giúp của một luân lý độc lập, sự gợi lại lương tâm của nhà
bác học. (Người ta đã nói là Khoa học không lương tâm).
Chính Einstein cũng đã tạo điều kiện ít nhiều cho truyền thuyết bằng
cách đi tặng bộ óc của ông mà hai bệnh viện tranh giành nhau như thể đấy
là một bộ máy bất thường mà người ta có thể sắp tháo ra xem. Một bức
hình chụp ông nằm dài, trên đầu chằng chịt những dây điện: người ta ghi
các bước sóng của não bộ ông trong lúc người ta bảo ông “hãy nghĩ về tính
tương đối”. (Nhưng xét cho cùng “nghĩ về…” chính xác muốn nói lên điều
gì?). Chắc hẳn họ muốn chúng ta hiểu rằng “tính tương đối” là vấn đề càng
hóc búa thì điện não đồ càng mạnh. Vậy là bản thân tư duy được thể hiện
như một thể năng lượng, sản phẩm có thể đo được của một bộ máy phức
tạp (gần gần như máy điện) nó chuyển hoá chất não thành lực. Huyền thoại
Einstein biến ông thành một thiên tài chẳng mấy thần kỳ đến mức người ta
nói về tư duy của ông như về lao động chức năng chẳng khác gì sản xuất ra
xúc xích bằng máy, xay ngũ cốc hoặc nghiền quặng: ông sản xuất ra tư duy,
liên tục như cối xay sản xuất ra bột, và cái chết với ông trước hết là sự
ngừng lại của một chức năng được khu trú “Bộ óc mãnh liệt nhất đã ngừng
tư duy”.
