nhảy antrasat khá thành công. Rồi chẳng chần chừ gì nữa, y bắt tay vào
việc. Y ngồi vào bàn viết, vui sướng chẳng khác gì một quan tòa thanh liêm
sau một cuộc điều tra ngồi vào một cái bàn đầy đủ hồ sơ và rút ra những
giấy tờ cần thiết. Không muốn công việc kéo dài ra, y quyết định tự tay
thảo những văn khế rồi chép lại, để khỏi mất tiền thuê bọn thư ký lục sự.
Rất thạo thể thức lập văn tự, y nhanh nhẹn viết, trước hết bằng chữ to: năm
một nghìn tám trăm…, rồi bằng chữ rất nhỏ: tôi là mỗ, trang chủ…, rồi cứ
thế viết tiếp. Sau hai giờ, thì mọi giấy tờ đã làm xong.
Đến khi y ngắm nghía tất cả những mảnh giấy nho nhỏ ấy, những nông dân,
trước đây chưa bao lâu, còn là những con người bằng xương, bằng thịt, làm
lụng, cày bừa, chở xe, say rượu, lừa chủ - hay có thể là những kẻ lương
thiện, thật thà, - thì một tình cảm là lạ, mà chính y cũng không thể hiểu rõ
là tình cảm gì, bỗng chiếm lấy tâm hồn y. Mỗi danh sách hình như có một
đặc tính và truyền cái đặc tính ấy lại cho những người mujik có tên trong
danh sách. Nông nô của bà Kôrôbôtska thì phần lớn đều có tên tục kèm
theo. Tờ ghi của Pliuskin nổi bật vì gọn và rõ: những chữ hoa có chấm
đằng sau thường để chỉ tên thánh và tên bố của từng người. Tờ liệt kê của
Xôbakiêvits làm cho người ta chú ý vì nhiều chi tiết phong phú; tất cả mọi
tính tốt của nông phu đều được ghi lại. Tên người này có chú rõ: thợ mộc
khéo; tên người kia: thông minh và không bao giờ say rượu. Xôbakiêvits
cẩn thận, chẳng quên cả tên họ và hạnh kiểm của bố mẹ từng người; chỉ có
tên Fêđôtôp nào đó là mang theo đặc điểm này: không biết bố là ai, mẹ là
con hầu buồng Kapitôlin, nhưng thật thà và hạnh kiểm tốt. Tất cả những
chi tiết ấy làm cho tập giấy tờ có một vẻ tươi mát đặc biệt; những người
lương thiện này hình như chỉ mới chết hôm qua thôi. Tsitsikôp mủi lòng,
thở dài và nói: - Các bạn ạ, các bạn đã tề tựu đông đúc! Các bạn thân mến,
trước kia các bạn sống bằng cách nào? Các bạn phải giật gấu vá vai như thế
nào?
Đôi mắt y vô tình dừng lại ở một cái tên, tên của anh chàng trứ danh Piôtr
Xavêliep Chẳng kiêng nể gì ai, nông nô cũ của bà Kôrôbôtska. Lần này
