NHỮNG LINH HỒN CHẾT - Trang 195

động chẳng khác thế chút nào; cứ xem những luận văn sâu sắc của các nhà
thông thái thì biết. Mở đầu bao giờ cũng khiêm tốn, thận trọng. Nhà khoa
học sợ đi sâu vào, rồi sau khó rút lui; ông ta tự đặt câu hỏi rụt rè: “Chúng ta
đã lần đến được nguồn gốc chưa? Có phải tên của xứ này là do tên của
mảnh đất kia mà ra không?”, hay là: “Có phải tài liệu này thuộc về một thời
kỳ sau chăng?” lại hay là: “Sau cái tên của bộ tộc này, có phải là có bộ tộc
nào khác chăng?” - Thế là nhà khoa học của ta vội dẫn tất cả các văn hào
cổ đại; khi mà tìm được hay tưởng rằng tìm được của tác giả ấy một lời
bóng gió nào đó, có tí ti hơi hướng tới thuyết của mình, là y liền bạo dạn
lên, xem các tác giả cổ đại là cùng vai, cùng vế; ra cho họ những câu hỏi;
trả lời thay cho họ và hoàn toàn mất hết cái vẻ khiêm tốn của lúc mở đầu.
Cái gì đối với y cũng rõ ràng, tất yếu, không thể bác được và y kết luận: “-
Đúng thế; mọi việc đã diễn ra như thế; tên thật của bộ tộc ấy là thế; vấn đề
phải quan niệm như thế!”. Và thế là, y đăng đàn, công bố cái chân lý mới;
rồi chẳng mấy chốc, chân lý mới ấy truyền đi quanh thế giới, đến đâu tuyển
mộ thêm những kẻ tin tưởng cuồng nhiệt đến đấy.

Trong khi các phu nhân yêu kiều của chúng ta giải quyết thần tình như vậy
một bài tính rắc rối đến thế; thì cái vẻ mặt kín như bưng, đôi lông mày rậm
và con mắt hấp háy của ông chưởng lý hiện ra ở phòng khách. Các phu
nhân vội vàng báo cho ông biết tin, kể cho ông nghe việc mua nông phu
chết, vụ âm mưu bắt cóc và làm cho ông chưng hửng đến nỗi cứ đứng sững
ra đấy như trời trồng, hấp háy con mắt trái, tay cầm chiếc mù soa phủi phủi
thuốc lá vướng trong chòm râu cằm, và chịu chết, chẳng làm sao hiểu được
lấy một tiếng chết tiệt nào trong những lời líu tíu của hai phu nhân.
Đôi bạn gái liền bỏ mặc ông ở cái tư thế ấy và chạy đi, mỗi người một phía,
đảo lộn thành phố lên như một cuộc cách mạng. Các bà thành công quá sức
tưởng tượng; chỉ sau nửa giờ là nhân tâm xao xuyến cả lên, tuy chẳng hiểu
tí gì về đầu đuôi cái việc ấy cả. Câu chuyện họ kể rối như tơ vò, làm sửng
sốt tất cả mọi người, bắt đầu từ các công chức; thoạt tiên, sự hoang mang
của những người này làm ta liên tưởng tới vẻ ngơ ngác của một cậu học trò
đang ngủ mà bị chúng bạn dậy sớm hơn, đút vào lỗ mũi một điếu thuốc lá