có phải nằm heo hút trên một thảo nguyên xa xôi nào đâu. Không nên quên
rằng chuyện này xảy ra sau khi chúng ta đánh đuổi được quân Pháp một
cách vinh quang. Thời ấy, tất cả các trang chủ, quan lại, thương nhân của
chúng ta, những người làm công ở các cửa hiệu, và những kẻ khác, biết chữ
hay không biết, hết thảy đều say sưa chính trị; ít nhất là trong tám năm trời
liền. Các báo Tin tức Mạc tư khoa và Con trai Tổ quốc được truyền tay
nhau cho đến khi rách tả tơi. Đáng lẽ hỏi nhau những câu thường lệ:
“- Này bác, bán kiều mạch bao nhiêu một đấu thế?” hay là: “- Hôm qua, có
lợi dụng lúc sương muối không thế?” {
Nói vắn tắt: lợi dụng lúc sương
muối để đi săn thỏ, vì lốt chân của thỏ in trên sương rất rõ
} thì người ta
hỏi: “- Các báo đăng tin gì thế? Napôlêông lại thoát khỏi đảo một lần nữa
rồi à?” {
Trước kia, năm 1814, Napôlêông bị giam lỏng ở đảo Enb, trong
Địa trung hải, đã thoát khỏi đảo trở về, đuổi quốc vương Pháp để lại lên
ngôi hoàng đế
}. Sợ việc ấy xảy ra nhất là đám thương nhân, vì họ tin
những lời sấm truyền của một nhà tiên tri đã bị giam tù ba năm rồi. Con
người thần cảm ấy, không biết từ đâu đến; chân đi dép vỏ cây; mặc cái
tulup da cừu, không vải bọc ngoài, xông lên một mùi cá thối đến tởm; hắn
thuyết rằng Napôlêông là Quỷ sứ - Phản Cơ đốc, rằng người ta xích hắn lại
trong ngục, giữa sáu lớp thành quách, ở tận bên kia bảy biển rộng; nhưng
rồi hắn sẽ đập tan xiềng xích và chinh phục cả vũ trụ. Bị bắt giam vì lời
sấm truyền hay ho ấy, nhưng nhà tiên tri cũng đã kịp gieo rắc hoang mang
vào đầu óc tầng lớp thương nhân chán chê rồi. Trong một thời gian dài, cứ
vào tiệm uống trà, khao nhau nhân một món làm ăn phát tài nào đó là
những kẻ ấy chỉ nói đến Quỷ sứ - Phản Cơ đốc. Nhiều công chức, cả nhiều
nhà quý tộc nữa, cũng đâm ra suy nghĩ vẩn vơ đến điều ấy và bị thu hút vào
chủ nghĩa thần bí, mà ai cũng biết lúc bấy giờ đang đúng thời thượng; họ
gán cho mỗi chữ họp thành cái tên NAPÔLÊÔNG một ý nghĩa đặc biệt;
nhiều người lại còn phát hiện ra cả những mật mã của Thiên khải luận
{
Thiên khải luận là cuốn sách cuối cùng trong bộ Tân ước của Kinh thánh
đạo Cơ đốc gồm những ảo ảnh báo trước thắng lợi cuối cùng của đạo Cơ
đốc, sau thời thống trị của Phản Cơ đốc; một quyển sách sấm, dùng toàn
những biểu tượng và hết sức khó hiểu. Đoạn văn này của Gôgôn rất hiện
