Y ra lệnh cho Xêlifan đi nhanh thêm và nghĩ thầm: “Gặp đám ma thế mà
tốt, người ta bảo đó là điềm may!”
Đến đấy thì chiếc britska đi vào những phố vắng hơn; rồi người ta chỉ thấy
những hàng rào gỗ dài, cho biết là sắp ra khỏi thành phố. Thế là đường lát
đá qua hết, thành phố mất hút đằng sau, chẳng còn thấy gì khác ngoài
đường cái quan vô tận nữa, và lại tiếp theo nhau, những cột chỉ verxta,
những người coi trạm, những cái giếng, những xe tải nặng nề; những làng
xóm tồi tàn với những xamôva, những đàn bà nhà quê; những chủ quán
nhanh nhẹn, râu ria xồm xoàm, thấy xe đến là chạy ra, tay bưng kiều mạch;
một kẻ vô gia cư mà đời sống lang thang trên tám trăm verxta đã làm mòn
hết đôi ủng vỏ cây; những thị trấn nhà cửa lộn xộn, với quán hàng bằng gỗ
bầy biện những thùng bột, những giày bằng vỏ cây, những bánh mì trắng và
mọi thứ vặt vãnh khác; những cái ngáng đường màu sặc sỡ, những cầu
đang chữa; những cánh đồng bát ngát với những cỗ xe cổ lỗ của trang chủ;
một người lính cưỡi ngựa, dẫn một chiếc xe quân nhu sơn màu lục, chở đầy
những chì đúc đạn và mang dòng chữ: Khẩu đội pháo số bao nhiêu đấy;
những dải đất màu lục, màu vàng, nổi bật trên đồng bằng, cạnh những đất
đã cày lên đen nhánh; những cây thông ngọn cao tít trong sương mù; tiếng
vọng của một bài hát hay một hồi chuông; những đàn quạ đông như ruồi;
và chân trời vô biên…
Ôi nước Nga! Nước Nga! Từ phương xa kỳ ảo này, ta thấy nước Nga;
nghèo nàn, xơ xác và không ở được {
Kiểm duyệt bỏ “xơ xác và không ở
được”
}; chẳng có một kỳ công nào của nghệ thuật làm tôn vẻ đẹp của thiên
nhiên, để cho người ngắm cảnh phải vui thích hay khiếp sợ. Trên đất Nga,
người ta không thấy những thành phố với những cung điện tráng lệ cheo
leo trên vực thẳm; những tòa nhà phủ kín dây trường xuân, bám đầy những
thứ cây đẹp như tranh, cạnh những thác nước đổ ầm ầm, tung bọt trắng;
người ta không phải ngửng đầu lên để ngắm những khối đá chồng lên nhau
đến một độ cao chóng cả mặt; người ta không hề thấy, qua những vòm cây
râm mát, chằng chịt những dây trường xuân, tường vi và nho, những nét
