nhớ của y nữa; tựa hồ y đi qua đấy đã lâu lắm, từ thuở còn bé {
Trong bản
thảo thứ hai, ở đây có xem vào đoạn sau này: …Đôi khi, dưới một quang
cảnh rút ngắn lại và trong một phạm vi thu gọn lại, cũng diễu qua trước
mắt y những người dân thành phố, ông tỉnh trưởng, đêm vũ hội, canh
bài uyxt đánh cho mãi tới gà gáy, con cá chiên, con cá heo, cái khách
sạn, sự lầm lẫn lạ lùng của các công chức; nhưng rồi tất cả những cái ấy
mờ nhạt dần, tựa hồ những bản thử cuối cùng của các bức tranh in, hay
những cái vết chấp chới trước mắt ta, khi ta nhìn mặt trời lúc xế tà.
Những vết ấy còn in dấu phũ phàng lên tất cả mọi vật, đập vào mắt ta
trong một thời gian dài nữa. Trên những cánh đồng, trong ánh chiều tà,
nơi mà các loài hoa dựng dậy ở đầu cành như những vì sao rực rỡ giữa
những tiếng vo ve của côn trùng được thức tỉnh; trên con đường đo đỏ
và bụi mù; trên mái nhà thôn dã, cổ lỗ, có cây khổ ngải mọc; trên cỏ khô
mà dân làng tay cầm chĩa ba, đánh lại thành đống; tóm lại là khắp nơi, ở
đâu các chấm ấy cũng đậu rồi bay; trước rực rỡ, sáng lòe như chớp, sau
nhạt nhạt dần, và một khi đã tắt thì đối với ta, chỉ còn như những viên
đạn chì. Sau cùng Tsitsikôp không nghĩ gì nữa, nhắm mắt lại…
}.
Sau cùng cảnh vật bên đường không làm y chú ý nữa; y nhắm mắt lại, tựa
đầu vào chiếc gối. Tác giả lấy thế làm mừng, xin thú thật như vậy, vì được
cơ hội để nói ít nhiều về nhân vật của mình; cho đến nay, bạn đọc cũng thấy
đấy, tác giả lúc nào cũng bị ngăn trở, hoặc bởi Nôzđriôp, hoặc bởi các vũ
hội, các phu nhân, các chuyện ngồi lê, đôi mách; hoặc cuối cùng bởi muôn
nghìn chi tiết mà khi đã ghi vào một cuốn sách thì trông như vô nghĩa,
nhưng trong giới thượng lưu vẫn được xem là cực kỳ quan trọng. Thôi, bây
giờ hãy gác mọi chuyện lại để bắt tay vào việc này.
Rất đáng ngờ là nhân vật mà tác giả chọn đã làm vừa ý bạn đọc. Nó không
vừa ý các bà, có thể nói chắc như vậy; vì các bà vẫn đòi hỏi nhân vật phải
là hiện thân của sự toàn thiện toàn mỹ; còn nếu lộ ra một mảy may khuyết
điểm về hình thức hay tinh thần nào, thì thế là đi đứt! Dù tác giả có phân
tích sâu sắc tâm hồn của nó, phản ánh hình dáng của nó trung thành như
một tấm gương; người ta cũng phủ nhận hết mọi giá trị. Vóc người phì nộn
