thanh niên, thì sao cho phải. Việc gì cũng cho đúng lúc và đúng chỗ chứ.
Con người đức hạnh đã không được chọn làm nhân vật. Có thể nói rõ lý do
ra như sau: đã đến lúc để cho con người khốn khổ ấy được yên thân rồi; vì
bất cứ lúc nào, người ta cũng có sẵn sàng ở cửa miệng mấy tiếng: “con
người đức hạnh”, và như thế chẳng đúng lúc gì hết; vì người ta đã đem
người đức hạnh ra làm con ngựa, mà không nhà văn nào là không cưỡi lên,
tay hoa cái roi và bất cứ cái gì vớ được; vì người ta đã làm cho con người
đức hạnh kiệt lực; đến nỗi giờ đây, đến bóng dáng của đức hạnh nó cũng
không còn nữa, mà chỉ còn có xương với da thôi; vì người ta viện đến
người đức hạnh một cách dối trá, chẳng hề có mảy may tôn trọng nào đối
với nó cả. Không, đã đến lúc phải thắng những kẻ vô lại vào xe. Thế thì
thắng một kẻ vô lại vào đây vậy!
Gốc tích của nhân vật chúng ta rất tầm thường, không tiếng tăm gì. Bố mẹ
y thuộc hàng quý tộc, thế tập hay chỉ có một đời, có Chúa biết được. Mặt
mày y chẳng giống bố mẹ; ít ra, đó cũng là theo lời một người bà con đã
chứng kiến lúc y ra đời; một mụ đàn bà lùn tịt mà ở Nga người ta thường
gọi là chim te te {
Tiếng Nga là pigôlitxa, theo ghi chép của Gôgôn trong
Sổ tay, thì đó là cách nói đặc biệt của vùng Vlađimia gần Mạc tư khoa
}.
Bế thằng bé lên, mụ ta nói: “- Chẳng như mình tưởng chút nào! Chắc nó
phải giống bà ngoại nó mới phải chứ; đằng này như lời tục ngữ nói: “- Nó
chẳng giống mẹ, cũng chẳng giống bố, mà lại giống thằng cha đàn ông qua
đường kia!”.
Trước tiên, cuộc đời nhìn nó một cách dễ sợ, như qua một cửa kính mờ,
phủ kín tuyết. Suốt cả thời thơ ấu mà không có được một bạn thân, bạn sơ
nào! Một căn buồng nhỏ với những cửa sổ nhỏ, đóng kín mùa đông cũng
như mùa hè; một người cha bệnh hoạn, mặc áo surtuk lót lông cừu, đi giày
sợi đan không bít tất; lúc nào cũng đi đi, lại lại trong phòng, vừa đi vừa thở
dài và khạc nhổ vào một cái ống phóng đầy cát bao giờ cũng để trong một
góc cố định, bất di, bất dịch; những buổi học dài vô tận, ngồi trên chiếc ghế
