với cái tuổi trung niên của Tsitsikôp chắc chắn sẽ làm hại y không ít; người
ta không bao giờ tha thứ cho nhân vật cái tội phì nộn và chắc rằng nhiều bà
sẽ vừa quay đi vừa nói: “- Eo! Xấu khiếp!” {
Những bản thảo đầu tiên,
không có những đoạn mạn văn yêu nước như ở các trang trước và trang
sau đây, mà có đoạn giải thích về phương pháp xây dựng nhân vật của tác
giả và nói đến những nhà văn mà tác giả lấy làm mẫu mực: …Than ôi!
Tất cả những điều ấy, tác giả đều biết rõ. Nhưng hắn thú thực là chưa
bao giờ phải chịu một nguồn cảm hứng do phụ nữ gợi cho; mà còn thấy
khó chịu lạ lùng mỗi khi có một người đàn bà tựa vào bàn làm việc của
hắn. Giờ đây, chính sự khó chịu cũng không thể len lỏi vào tâm hồn hắn
nữa. Được cảnh cô đơn, được một đời sống nội tâm khắc khổ tôi luyện,
hắn không quen nhìn quanh mình những khi viết văn; nếu không phải
là đôi mắt hắn tự nhiên ngửng lên những bức chân dung của Sêkxpia,
của Aixtôtêlex, của Finđinh, của Xecvantex, của Puskin; là những người
đã miêu tả thiên nhiên như thật, chứ không phải thiên nhiên như người
ta muốn
}.
Than ôi! Tất cả những điều ấy, tác giả đều biết rõ, tuy vậy hắn không thể
chọn một con người đạo đức làm nhân vật. Nhưng… có thể là, ngay trong
truyện này, người ta cũng được nghe rung lên những sợi dây đàn mà mãi
đến đây, chưa ai biết; người ta được thấy xuất hiện cái phong phú của tâm
hồn Nga, không thể xóa nhòa đi được, một người đàn ông giá trị cao cả
{
Kôxtanjôglô, xem phần thứ hai, chương thứ ba và tư
} hay một thiếu nữ
Nga tuyệt vời {
Ulinka, xem phần thứ hai, chương thứ nhất và hai
} không
đâu có trên thế giới, tâm hồn sáng ngời một sắc đẹp thần tiên, đầy những
nhiệt tình cao quý và sẵn sàng hy sinh. Và bên cạnh những nhân vật mới ấy,
tất cả mọi người đức hạnh của các dân tộc khác tựa hồ người chết cả; cũng
như cuốn sách là một nhân vật chết bên cạnh lời nói sinh động! Những
hành động Nga sẽ được biểu lộ…; và người ta sẽ thấy những cái chỉ lướt
qua trên tâm hồn các dân tộc khác, đã ăn sâu vào tâm hồn Xlav đến thế
nào… Nhưng cái đang còn là viễn ảnh thì nói tới làm gì! Tác giả, người
đứng tuổi, đã được tôi luyện qua một đời sống nội tâm khắc khổ, lại được
cảnh cô đơn làm cho thuần hậu; mà lại bả lả một cách vô tư lự như một
