cũ, ông giáo khốn khổ úp mặt vào hai bàn tay và khóc ròng ròng với đôi
mắt đã tắt, như một đứa trẻ yếu đuối. Ông ta nói, giọng yếu ớt:
- Chết đến nơi, Chúa mới muốn cho tôi được khóc.
Nghe kể lại cách ăn ở của Tsitsikôp, ông ta thở dài buồn bã:
- Ôi! Paplutsa! Con người thay đổi thật chẳng ai ngờ. Thằng bé tốt quá,
ngoan thế, chẳng chút gì là xảo trá. Phì! Lừa dối, thật là lừa dối!...
Tuy vậy, cũng không thể nói rằng bản tính của nhân vật chúng ta là vô tình,
khắc bạc; rằng tình cảm của y đã mòn mỏi đến nỗi y không còn biết đến
lòng thương xót, trắc ẩn nữa. Y chẳng muốn gì hơn là cứu giúp đồng loại,
nhưng mà với một số tiền cỏn con thôi, đừng quá một mức nào đấy, để
đừng thâm vào cái vốn mà y đã quyết tâm giữ nguyên vẹn. Tóm lại một
chữ là lời giáo huấn của cha: cóp nhặt cho nhiều kôpêk, đã có kết quả vậy.
Nhưng mà có phải y thích tiền chỉ vì tiền đâu; y không hề bủn xỉn, keo kiệt.
Không. Y ao ước được một đời sống hoan lạc, chẳng thiếu thức gì; xe
ngựa, lâu đài, tiệc tùng; đầu óc y luôn luôn nghĩ đến cái cảnh ấy. Và để cho
những điều ao ước được thực hiện, y lo cóp nhặt cho nhiều kôpêk, bắt mình
nhịn đủ mọi thứ và cũng từ chối tất cả mọi thứ đối với người khác. Mỗi lần
gặp một anh nhà giàu đi chiếc xe đẹp với cỗ ngựa yên cương lộng lẫy; y tần
ngần đứng lặng như bị thôi miên; hồi lâu mới chợt tỉnh và nói một mình:
- Thằng cha ngày trước chỉ làm công hiệu buôn: tóc cắt tròn phía sau gáy!
Tất cả những gì có mùi giàu sang và xa xỉ đều tác động sâu sắc đến y; và
chính y cũng không hiểu được tại sao như thế nữa.
Học xong, y cũng không muốn nghỉ ngơi ít lâu; vì y thật nóng lòng muốn ra
tay xây dựng cơ nghiệp. Mặc dù đã có những chứng thư rất tốt, y cũng phải
chật vật mãi mới xin được việc làm ở Kho bạc; dù là ở một cái tỉnh xép,
cũng phải có thần có thế chứ! Cái chức vụ xin được ấy cũng nhỏ mọn lắm:
ba mươi hay bốn mươi rúp gì đấy một năm! Nhưng y thì đã quyết tâm hăng
hái phụng sự và vượt qua mọi khó khăn. Quả nhiên, y tỏ ra khắc khổ, nhẫn
nại, quên mình một cách phi thường. Từ sáng đến chiều, chẳng hề mệt mỏi
