về cơ thể cũng như về tinh thần, y chúi mũi vào đống giấy tờ, sao sao, chép
chép; không về nhà nữa, ngủ luôn ở sở, trên bàn làm việc; thỉnh thoảng ăn
chiều cả với bọn gác; thế nhưng y vẫn sạch sẽ, quần áo chỉnh tề, vẻ mặt dễ
ưa, và cử chỉ còn có vẻ quý phái nữa. Cần phải nói rằng những kẻ đồng sự
với y thì trái lại, nổi bật vì người xấu nết hư. Có người thì cái mặt như cái
bánh mỳ nướng chưa chín; một má phồng lên, cái cằm lệch hẳn sang một
bên, môi trên sưng húp như cái nhọt và lại còn nẻ ra nữa; thật là khủng
khiếp. Người nào cũng nói năng thô lỗ như sắp sửa đánh nhau. Họ thường
là đệ tử của Baccux {
Đệ tử của Baccux nghĩa là người nghiện rượu, vì
Baccux là tên La tinh của thần rượu nho Điônyzôx trong thần thoại Hy
Lạp
} và chứng tỏ rằng bản chất Xlav còn giữ nhiều tàn tích tà giáo {
Các
đạo Cơ đốc gọi các tín ngưỡng khác, nhất là các tín ngưỡng có từ trước
thời Thượng cổ, là tà giáo cả
}; nhiều khi họ đến sở mà còn ngà ngà say,
khiến cho không khí không thể nào thở được vì sặc sụa những mùi, không
phải là mùi hương liệu. Dĩ nhiên, giữa đám người cạo giấy ấy, Tsitsikôp
trông khác hẳn; người ta không thể không để ý đến y được; vẻ mặt y khỏe
mạnh, giọng nói y dễ ưa, và y hoàn toàn không rượu chè gì cả. Tuy vậy,
con đường của y vẫn lắm khó khăn. Y ở dưới quyền một viên thủ trưởng là
một lão già hoàn toàn sắt đá, tuyệt đối chẳng biết xúc cảm là gì: không bao
giờ mỉm một nụ cười trên bộ mặt trơ trơ; không bao giờ nói với ai một lời
tử tế, dù chỉ là hỏi thăm sức khỏe. Chưa có người nào được thấy lão thoáng
bỏ cái thái độ lạnh lùng của lão, dù ngoài phố hay ở nhà. Có bao giờ lão tỏ
chút cảm tình với ai lấy một lần chăng; lão rượu vào, rồi trong cơn say, có
thể cười một cái chăng; lão quên mình trong cái vui man rợ mà một tên
tướng cướp, khi đã say cũng không từ chối chăng? Không bao giờ; tất cả
những chuyện ấy đối với lão đều xa lạ. Chẳng chút tình cảm nào làm cho
lão có sinh khí lên cả; và cái tình trạng hoàn toàn vô cảm giác ấy có một cái
gì thật là ghê gớm. Bộ mặt trơ như đá, không có chút gì bất cân xứng đáng
chú ý cả, không gợi lên một cái gì tương tự cả; bộ mặt ấy đều đặn một cách
thật là khắc bạc. Chỉ có những vết rỗ đậu mùa làm cho nó lỗ chỗ và xếp nó
vào cái loại mặt mà, theo lối nói dân gian, ban đêm quỷ sứ dùng để giã đậu.
