nông nô mà người ta đem đến cầm; thành lập năm 1763 ở Mạc tư khoa và
năm 1772 ở Pêterbua
}. Một điền trang đang ở trong cảnh điêu tàn, đổ nát
vì dịch gia súc, vì bọn quản lý ăn cắp, vì mất mùa, vì bệnh dịch làm chết
nhiều thợ giỏi và sau cùng là vì cái ngu xuẩn của trang chủ đã lên Mạc tư
khoa dựng một cái nhà theo đúng kiểu mới nhất; nó ngốn hết sạch gia sản
tới đồng kôpêk cuối cùng, đến nỗi chẳng còn gì mà ăn nữa {
Về đoạn này,
Gôgôn có kể lại ý kiến của hội đồng kiểm duyệt cho Pletniôp nghe trong
bức thư ngày 7 tháng bảy năm 1842 như sau: “Ủy viên Karsênôpxki bẻ: -
Nhưng Hoàng đế cũng xây ở Mạc tư khoa cả một tòa cung điện thì sao!
Nhân đấy, nổi lên giữa các nhà kiểm duyệt một cuộc thảo luận có một
không hai trên thế giới:… Với những ý kiến đại khái như thế, họ cấm
không cho Những linh hồn chết ra đời
}. Rút cục phải cầm cái điền trang
cuối cùng này đi. Bấy giờ cầm cố cho Nhà nước còn là việc mới lạ và làm
cho người ta rất ngại. Với tư cách là đại quyền cho người đi cầm, Tsitsikôp
đã làm cho mọi người đều sẵn sàng giúp đỡ (vì ai cũng rõ là không có sự
chạy chọt trước như thế thì không tài nào được hay biết một chút tin tức gì,
được sửa chữa một chữ, một con số nào; muốn được việc, cần phải rót vào
mỗi cuống họng ít nhất là một chai vang Mađêrax); vậy là Tsitsikôp, sau
khi đã làm mọi việc cần thiết, mới nói rõ, để tránh những sự lôi thôi về sau,
là một nửa số dân ấp đã chết rồi.
Người thư ký hỏi: - Nhưng chúng vẫn còn tên trong sổ đinh chứ?
Tsitsikôp đáp: - Nhất định rồi.
- Vậy thì việc gì mà ngại? Đứa chết thì đứa đẻ ra; đâu lại vào đấy, chẳng
hòa hay sao? {
Nguyên văn là: ođin umer, đrugôi rôđitxia, a vxiô v đêlô
gôđitxia. Nghĩa là một đứa chết đi, một đứa đẻ ra, mọi việc thỏa đáng cả;
ở câu tiếng Nga, rôđixia vần với gôđitxia
}
Người thư ký, như ta thấy, nói năng rất có vần. Nhưng lúc ấy, chính là lúc
nhân vật của chúng ta bỗng nảy ra cái ý kiến hay nhất xưa nay, chưa bao
giờ thấy trong óc một người.
Y nghĩ thầm: “- Mình ngu thật! Đi tìm bao tay, hóa ra bao tay đeo ở thắt
lưng. Giá mình mua tất cả những đứa chết, trước khi người ta gửi về những
bản điều tra dân số mới; và nếu chẳng hạn mình mua được một nghìn mà
