đến hết đoạn này, Gôgôn đã viết lại những dòng cụ thể và có vẻ trữ tình
hơn như sau: Tên gọi đúng nhất là kẻ mưu đồ… Mỗi người chúng ta đều
có mưu đồ cả. Có những bạn đọc mếch lòng vì đó là đặc điểm nổi bật của
nhân vật của tôi. Nhưng có ai mà chẳng để cho tâm hồn bị một dục vọng
chủ yếu xâm chiếm? Như một bạo quân lạnh lùng, lòng lim dạ sắt; dục
vọng ấy dần dần giết chết hết mọi khát vọng của người ta. Trong nhiều
người, dục vọng rộng lớn hay hẹp hòi, đã phát triển lên, làm cho họ quên
những bổn phận lớn lao và thần thánh, để chạy theo những việc nhỏ
nhặt không ra gì. Tuân theo một dục vọng nào đấy là chúng ta điên
cuồng, mù quáng hy sinh cho nó tất cả; nhưng trong sự lôi cuốn ấy có
một thứ say sưa cuồng nhiệt. Tác giả những dòng này cũng có dục vọng
của mình; cái dục vọng thu vào những hình tượng rực rỡ, cái ước mơ và
ảo tưởng thường đến với nó trong những giây phút kỳ thú mà đôi mắt
đăm đăm hướng về một thế giới khác, nó cảm thấy được đưa đi xa khỏi
quả đất này. Những phút giây kỳ thú đến với nó trong căn buồng tồi tàn
sát mái nhà; ấy là tất cả cuộc đời của nó; cái của đặc hữu trời cho ấy làm
cho nó phải nhỏ những giọt lệ cảm niệm. Nó chẳng thèm muốn gì ở thế
gian này; nó yêu cảnh nghèo nàn của nó, yêu nhiệt liệt, say đắm như
một người yêu. Nhưng mà bạn đọc sẽ không tin đâu, và thế là đúng. Mỗi
người đều có quyền tin hay không tin. Người bạn đọc tự để cho một dục
vọng thống trị lôi cuốn, mà không hay rằng đó chỉ là một thời thượng
độc đoán; người bạn đọc ấy lại luôn khinh bỉ cái dục vọng thu góp của
cải, dĩ nhiên là khi anh ta thấy dục vọng ấy ở một nhân vật trường ca; vì
trong đời thì anh ta vẫn thích ứng với nó khá tốt… Nhân vật của chúng
ta sẽ làm cho lắm bạn đọc chán ghét. Tác giả cũng khá bị thương tổn về
điểm ấy. Nhưng mà việc đâu phải thế…
}. Cái khao khát thu nhặt là
nguyên nhân của mọi sự; chính nó đẩy người ta đến những hành động mà
người đời gọi là không sạch sẽ lắm. Thật ra, một cái tính cách loại ấy thì tự
nó đã có gì ghê tởm rồi; và có bạn đọc, trong đời thật thì giao du với một
con người như thế, tiếp đãi nó trong nhà và sống với nó những lúc rất thích
thú; nhưng giá nó thành ra nhân vật của một vở bi kịch hay một thiên
trường ca, thì lại nhìn nó với vẻ giận dữ. Nhưng người khôn là kẻ, không
