NHỮNG LINH HỒN CHẾT - Trang 269

y là một con người lý thú. Chẳng cần gì đó là bộ mặt, một con người cứ
chấp chới như một ảo ảnh không chút sinh khí; chỉ biết là đọc xong cuốn
sách, tâm thần không bị hoang mang, người ta yên tĩnh trở lại với cái bàn
đánh bài, rất thân thiết với toàn thể nước Nga. Vâng, bạn đọc thân mến ạ,
bạn không muốn thấy nỗi thống khổ của nhân loại bóc trần ra. Bạn bảo: “-
Ích gì? Tự chúng tôi, há chúng tôi không biết rằng trong đời có nhiều cái
đáng khinh và vô lý lắm hay sao? Cơ hội được nhìn thấy những cảnh nặng
nề nào có thiếu đâu. Hãy trình bày cho chúng tôi xem những bức tranh đẹp
đẽ, hấp dẫn có hơn không? Để chúng tôi vui chơi cho khuây khỏa có hơn
không?” .
Một trang chủ bảo người quản lý rằng: “- Này chú, sao lại đem chuyện điền
trang làm ăn không ra gì mà nói với tôi? Tôi biết rõ rồi, chú ạ; chú không
có gì khác nói với tôi nữa sao? Chú để cho tôi quên đi, đừng biết đến nữa;
thế là tôi được sung sướng”.
Và thế là số tiền có thể vãn hồi được tình thế, lại hoang phí vào nhiều cách
mua vui, giải phiền cho ông chủ. Một cái trí tuệ, có thể dồi dào phương
sách ứng biến với thời cơ lại ngủ lì; trong lúc ấy thì điền trang phải đem
bán đấu giá; rồi thì trang chủ đi khắp thế gian để tìm cách khuây khỏa,
nhưng tâm hồn đầy oán hận và sẵn sàng làm những việc đê tiện mà trước
đây hắn vẫn ghê tởm.
Tác giả lại còn vấp phải những lời buộc tội của những người tự xưng là yêu
nước nữa. Những kẻ ấy ngồi yên trong cái xó của họ, chỉ quan tâm đến
những việc vụn vặt của họ, lo cóp nhặt vốn liếng, kiếm cho nhiều tiền trên
lưng người khác; nhưng hễ xảy ra một việc gì mà họ cho là xúc phạm tới
Tổ quốc, hễ ra đời một cuốn sách có nói đến những sự thật nhiều khi cay
đắng; là họ tức tốc xồ đến, như con nhện thấy một con ruồi mắc vào cái
mạng của nó, và kêu lên: “- Tất cả những gì tả trong ấy đều quan hệ đến
chúng tôi; đem phơi bày cả ra chốn thanh thiên bạch nhật như thế có đúng
không? Ngoại quốc người ta sẽ nói thế nào? Được nghe một dư luận xấu về
mình, dễ chịu lắm hay sao? Thế mà không phiền lòng à? Hay chúng ta
không phải là những người yêu nước?”
Đối với những lời nhận xét hiền minh như thế, nhất là về việc dư luận nước