phẫn
}. Quả nhiên, giá tôi giữ bản thảo trong ngăn kéo thêm một năm nữa,
chứ đừng vội vã cho in; thì chính bản thân tôi cũng đã thấy rằng không thể
nào đem nó ra mà xuất bản dưới một hình thức kém cỏi như vậy. Tuy
những bài thơ châm biếm và những lời chế giễu lúc đầu có làm cho tôi khó
chịu thật; nhưng vẫn rất bổ ích cho tôi. Ôi! Những lời dèm pha liên miên
ấy, cái giọng phỉ báng và những lời chế giễu cay cú ấy, thật có lợi cho ta
không biết bao nhiêu mà kể! Trong thâm tâm ta thường giấu nhiều tự ái ti
tiện, nhiều tham vọng xấu xa, đến nỗi ta cần phải luôn luôn bị châm chích,
đánh đập bằng đủ mọi thứ khí giới; và phải cảm ơn bàn tay đã đánh ta.
Tôi những mong được phê phán nhiều hơn nữa, nhưng lại muốn rằng người
phê phán không phải là những người làm văn học, mà là những người có
kinh nghiệm về thực tế. Tiếc thay, ngoài những người làm văn học, không
có một bộ óc thực tiễn nào lên tiếng cả. Tuy nhiên Những linh hồn chết
cũng đã gây nên lắm xôn xao bàn tán, lắm lời đồn đại, đã xúc phạm đến
lòng tự ái của khá nhiều người vì lối giễu cợt, vì tính xác thực, vì lối biếm
họa. Tuy đầy rẫy những sự lầm lẫn, sai lệch hiển nhiên; nó cũng đả động
đến một tình hình mà ai nấy đều được chứng kiến hàng ngày. Tôi lại còn
xen vào đấy một số đoạn có tính chất khiêu khích, hy vọng rằng sẽ có
người lên tiếng quát mắng tôi và trong cơn phẫn nộ, sẽ vô tình mách cho tôi
biết cái sự thực mà tôi đang tìm kiếm. Tại sao chưa có ai lên tiếng cả? Ai ai
cũng đều có thể làm việc đó, và có đủ cơ sở để làm việc đó. Người viên
chức có thể công khai chứng minh cho tôi thấy rằng câu chuyện tôi kể là
không xác thực, bằng cách kể ra vài ba sự kiện có thật đã xảy ra và như vậy
là đã đưa ra một lời cải chính hùng hồn hơn bất cứ lời biện luận nào. Vả
chăng, cũng bằng cách ấy, người kia cũng lại có thể xác nhận thêm những
lời miêu tả của tôi. Việc dẫn sự kiện có sức thuyết phục hơn là những lời lẽ
rỗng tuếch và những bài luận văn về văn học. Nhà buôn, trang chủ, nói tóm
lại là bất cứ ai biết cầm bút, cũng đều có quyền làm như vậy; dù người ấy
chỉ sống quanh quẩn trong nhà hay vẫn thường đi đây đó khắp đất nước
Nga. Ngoài ý kiến cá nhân của mình ra, bất cứ người nào, dù giữ chức vụ
gì, ở địa vị xã hội nào, nghề nghiệp, học vấn ra sao, cũng đều có dịp quan
sát sự việc trên một quan điểm riêng. Với đề tài của Những linh hồn chết, lẽ
