ra quần chúng độc giả có thể viết nên một cuốn sách hay hơn Những linh
hồn chết không biết bao nhiêu mà kể; một cuốn sách có thể dạy nhiều điều,
không những cho tôi, mà ngay cho các bạn đọc nữa; bởi vì giấu giếm mà
làm gì, chúng ta đều biết nước Nga rất ít.
Chao ôi! Tại sao không có ai công khai lên tiếng! Thật có thể tưởng chừng
như mọi vật đều đã chết; và ở nước Nga, những linh hồn sống đã nhường
chỗ cho Những linh hồn chết! Thế mà người ta lại trách tôi không biết rõ
nước Nga! Làm như thể do một phép lạ của Đức chúa Thánh thần tôi nhất
thiết phải biết rõ tất cả những sự việc xảy ra ở bất cứ xó xỉnh nào; phải học
cho kỳ hết, không cần ai chỉ dẫn cả. Tôi làm thế nào mà học hỏi được! Thử
nghĩ một nhà văn như tôi, vì nghề nghiệp phải ngồi ru rú ở nhà, sống cuộc
đời khổ hạnh, lại thêm bệnh tật nữa và buộc lòng phải sống xa nước Nga;
thì còn học hỏi làm sao được? Tôi không thể học hỏi các nhà văn hay các
nhà báo, vì họ cũng sống cô độc và quanh quẩn trong phòng giấy. Nhà văn
chỉ có một người thầy: bạn đọc. Thế nhưng những bạn đọc ấy đã từ chối,
không chịu dạy dỗ tôi. Tôi biết rằng tôi sẽ phải chịu trước Thượng đế một
trách nhiệm ghê gớm vì đã không làm tròn bổn phận; nhưng tôi lại biết
rằng những người khác cũng sẽ phải chịu một trách nhiệm như thế. Và đây
không phải là những lời nói suông: có Thượng đế chứng giám cho tôi, đây
không phải là những lời nói suông.
1843
II.
Tôi đã cảm thấy từ trước là những đoạn mạn đàm trữ tình trong thiên
trường ca của tôi sẽ bị hiểu sai. Những đoạn ấy thiếu minh xác, ít ăn nhập
với tình tiết và phong cách của cuốn truyện, đến nỗi khiến cho những người
công kích tôi, cũng như những người bênh vực tôi, đều bị lầm. Người ta đã
tưởng lầm rằng tất cả những đoạn nói về nhà văn nói chung, đều nhằm nói
về tôi cả; tôi đã lấy làm xấu hổ khi thấy họ giải thích những đoạn ấy để
