NHỮNG LINH HỒN CHẾT - Trang 281

nhiều không. Tôi chỉ biết rằng riêng tôi, tôi đã nghe thấy lời trách móc
thầm lặng đó. Giờ đây, nó vẫn còn văng vẳng bên tai tôi. Sự nghiệp văn
chương của tôi có hèn kém thật, nhưng lẽ ra dù sao nó cũng có thể giúp tôi
là một việc có ích hơn. Tuy lòng tôi xưa nay vẫn ấp ủ khát vọng làm điều
thiện và chỉ vì khát vọng đó mà tôi cầm bút; những cái đó phỏng có gì quan
trọng đâu! Tôi đã làm tròn nhiệm vụ ấy như thế nào? Chẳng hạn, cuốn sách
vừa rồi của tôi, nhan đề Những linh hồn chết, liệu có gây được cái ấn tượng
mà lẽ ra nó phải gây nên; nếu nó được viết cho đúng với yêu cầu không? Vì
không biết diễn đạt những ý nghĩ của chính mình; tuy đó là những ý nghĩ
khá giản đơn, tôi đã làm cho nó bị hiểu sai, và lại hiểu sai theo một hướng
có phần tai hại. Lỗi tại ai đây? Tôi có nên viện cớ là đã nghe theo những thị
hiếu xốc nổi của những kẻ tài tử ưa chuộng những phong cách hào nhoáng
và trống rỗng không? Tôi có nên đổ lỗi cho hoàn cảnh và tuyên bố rằng vì
cần kiếm kế sinh nhai mà phải cho in vội, in vàng tác phẩm của mình
không? Không. Ai là người đã từng quyết chí làm tròn nhiệm vụ một cách
trung thực thì không thể để cho hoàn cảnh chi phối mình được; nếu cần, thà
ngửa tay ra ăn xin, chứ quyết không nhượng bộ trước những lời chê trách
hời hợt hay những ước lệ giả dối của xã hội được. Người nào đã vì muốn
tuân theo những ước lệ giả dối đó mà làm hỏng một tác phẩm có ích cho
nước nhà, thì người đó không phải là người yêu nước. Chính vì tôi đã cảm
biết được cái tính nhu nhược đáng hổ thẹn của tôi, cái tính hèn nhát đáng
khinh của tôi, nỗi bất lực của lòng yêu nước của tôi; cho nên tôi mới nghe
thấu được lời trách móc đau xót mà tất cả những sự vật đang ở trong nưóc
Nga đã lên tiếng nói với tôi. Nhưng một sức mạnh cao cả đã nâng tôi dậy;
không có lỗi lầm nào không bổ cứu được; và tuy lúc đầu tôi đã chán nản
trước cảnh tượng những không gian hoang vắng, về sau chính cảnh tượng
ấy đã làm cho tôi đầy nhiệt tình: tôi đã thấy khoảng không vô tận ấy là một
môi trường hoạt động tuyệt vời. Và tự đáy lòng tôi đã thốt lên lời kêu gọi
đất nước Nga: “- Chẳng phải Ngươi vốn có sứ mệnh sinh ra những bậc anh
hùng đó sao? Ngươi hiến cho họ biết bao nhiêu là không gian để xây dựng
sự nghiệp!”
Đó không phải là một câu văn viết cho kêu để lòe người, cũng không phải