NHỮNG LINH HỒN CHẾT - Trang 283

tất cả những tác phẩm gần đây của tôi đều là lịch sử của tâm hồn tôi. Để
anh hiểu rõ hơn những điều này, tôi xin giãi bày để anh rõ tôi là nhà văn
như thế nào. Người ta đã bình luận về tôi khá nhiều: người ta đã xác định
một số khía cạnh trong tài năng của tôi, nhưng vẫn chưa nhận ra nét căn
bản của nó. Puskin là người duy nhất đã nhận thấy nét đó. Puskin vẫn nói
với tôi rằng chưa có nhà văn nào có được đến mức như tôi, cái năng khiếu
làm hiện rõ sự nhạt nhẽo của cuộc đời, làm cho sự tầm thường dung tục nổi
lên, sắc sảo đến nỗi những chi tiết nhỏ nhặt nhất cũng đập ngay vào mắt
người ta. Đó chính là cái khả năng thiên bẩm trội nhất của tôi, cái khả năng
mà quả nhiên không còn nhà văn nào có. Tôi bẩm sinh đã có khả năng đó,
và sau một cơn khủng hoảng tinh thần, nó lại càng phát triển thêm. Và đó
chính là điều mà dạo ấy tôi chưa thể thú nhận, dù là với Puskin cũng vậy.
Trong Những linh hồn chết, khả năng đó còn thể hiện một cách mạnh mẽ
hơn nữa. Sở dĩ Những linh hồn chết đã làm cho nước Nga hoảng sợ và đã
gây nên nhiều tiếng xôn xao như vậy, không phải là vì nó phát hiện những
ung nhọt hay những bệnh tật ở bên trong; đó không phải là vì nó bày ra cái
cảnh đắc thắng của sự xấu xa và cái cảnh những người vô tội bị áp bức,
khiến người ta sửng sốt. Không, các nhân vật của tôi không phải là những
kẻ vô lại. Tôi chỉ cần thêm một nét dễ ưa vào một trong các nhân vật đó là
bạn đọc sẽ vừa lòng với tất cả các nhân vật khác; nhưng vẻ tầm thường
dung tục của toàn thể khiến bạn đọc ghê tởm. Các nhân vật của tôi nối đuôi
nhau xuất hiện, nhân vật này lại tầm thường hơn nhân vật kia; và độc giả
hoài công đi tìm một đoạn có thể an ủi mình, một nơi có thể dừng lại để
thở; gấp sách lại, bạn đọc tưởng như vừa từ cái hầm ngột ngạt bước ra để
trở lại với ánh mặt trời. Giá đó là những tên gian phi có lắm màu, lắm vẻ
đẹp mắt, thì hẳn người ta đã bỏ quá cho tôi; đằng này lại là những kẻ rất
mực tầm thường, nên người ta không dung thứ được. Sự vô nghĩa lý của
người Nga đã làm cho bạn đọc hoảng sợ hơn là những thói hư tật xấu của
họ. Đáng khen thay nỗi kinh hoàng đó! Đã thấy ghê tởm như vậy trước sự
đê tiện, hẳn phải có những đức tính trái ngược với sự đê tiện. Vậy thì cái
khả năng trội nhất của tôi chính là ở chỗ đó; và xin nhắc lại rằng cái khả
năng ấy lẽ ra không phát triển mạnh như vậy nếu tâm trạng của tôi và quá