NHỮNG LINH HỒN CHẾT - Trang 284

trình diễn biến tinh thần của tôi không góp sức vào đấy. Trong các bạn đọc
của tôi, không có ai biết rằng trong khi cười các nhân vật của tôi, họ cũng
cười cả chính bản thân tôi đó.
Tôi không có một tật xấu, một đức tính nào đủ mạnh để chế ngự các tật
xấu, các đức tính khác; ngược lại, tất cả những tính xấu mỗi cái một tí, đều
họp nhau trong con người tôi; tôi chưa từng thấy ai tập họp nhiều tính xấu
như thế. Thượng đế đã phú cho tôi một bản tính rất phức tạp. Người đã cho
tôi một vài đức tính; đức tính đẹp nhất mà tôi không biết làm thế nào để tạ
ơn người, là ước vọng tu thân. Tôi chưa bao giờ thích thú với những thói
xấu của mình và cũng may mà Thượng đế chí nhân đã cho tôi phát hiện dần
từng thói xấu một chứ không phải đột nhiên khám phá ra tất cả một lúc,
trong khi tôi chưa quan niệm được lòng từ bi vô cùng vô tận của Người;
nếu không thì chắc chắn tôi đã treo cổ mà chết cho rồi. Trong khi tôi dần
dần phát hiện ra những tính xấu của mình, thì một sự xui khiến kỳ diệu của
bề trên làm cho tôi tăng thêm ý muốn trút bỏ những tính xấu đó đi; một cơn
khủng hoảng tinh thần kỳ dị đã thúc đẩy tôi chuyển những tính xấu đó cho
các nhân vật của tôi. Cơn khủng hoảng đó cụ thể ra sao thì anh cũng không
nên biết làm gì; ví thử điều đó có chút gì bổ ích cho bất cứ ai, thì tôi đã nói
ra từ lâu rồi. Từ dạo ấy, tôi bắt đầu lấy những tính xấu của tôi thêm vào các
tính xấu của nhân vật. Tôi làm như thế này: tôi lấy tính xấu của tôi gán cho
một người nào mà cương vị và chức vụ khác tôi, rồi theo dõi tác dụng của
nó trong người ấy; tôi cố gắng hình dung người đó là một kẻ thù không đội
trời chung của tôi, đã từng lăng nhục tôi một cách tàn tệ; tôi hằn học, chế
nhạo, dè bỉu hắn. Giá có ai trông thấy những quái vật mà ngòi bút tôi đã vẽ
ra lúc đầu, người đó hẳn phải rùng mình, sởn gáy. Tôi chỉ xin nói với anh
rằng khi nghe tôi đọc những chương đầu của Những linh hồn chết dưới
dạng thức nguyên sơ, thì Puskin, - tính vốn hay cười xưa nay và bao giờ
cũng vui lên khi nghe tôi đọc, - lần này lại cau mặt, mỗi lúc một thêm ủ
dột. Khi tôi đọc xong, Puskin thốt lên, giọng thảm đạm: “Trời ơi, nước Nga
của chúng ta thật buồn quá!”
Tôi lấy làm lạ Puskin biết rõ nước Nga như vậy mà vẫn không nhận thấy
rằng đây toàn là biếm họa và bịa đặt! Đến đây tôi mới hiểu thế nào là ý