những năng khiếu và thiên hướng của chúng. Có khá nhiều hành động láu
táu không bị ông trấn áp, vì ông cho đó là mầm mống của những đức tính
đang phát triển; nhưng ông nói rằng ông cần đến những hành động ấy cũng
như người thầy thuốc cần đến một mụn lở, để biết đúng bên trong của con
người.
Các học sinh mới quý ông làm sao! Không, thật không bao giờ trẻ lại quyến
luyến cha mẹ chúng đến thế! Không, ngay trong những năm phóng đãng
điên cuồng, cũng không thể có được một tình cảm bồng bột như tình cảm
ông gây nên trong lòng học sinh! Cho đến ngày nhắm mắt xuôi tay, cứ hàng
năm, người học trò sẽ nâng cốc tưởng niệm ngày giỗ của ông thầy vô song
đó, con người đã từ lâu nằm dưới đáy mộ… họ sẽ nhắm mắt lại và nhớ tiếc
hương hồn thầy… Mỗi lời khích lệ nhỏ nhặt nhất của thầy cũng khiến lòng
họ vui mừng xúc động, những muốn vượt hết các bạn bè.
Ông ta cho rằng có rất nhiều tri thức vô ích và có thể cản trở sự phát triển
nội tại của trí thông minh. Ngược lại, ông dành rất nhiều thì giờ cho những
công việc tay chân ở ngoài trời, nhằm tôi luyện cho thân thể cường tráng.
Những trẻ ít năng khiếu không học với ông được bao lâu; ông có một khóa
học tắt cho chúng; nhưng những đứa khác thì phải theo một chương trình
nặng gấp đôi. Và khóa học cuối cùng dành cho học sinh ưu tú chẳng có
chút gì giống với các tổ chức tương tự. Chỉ ở lớp này ông mới đòi hỏi ở học
sinh tất cả những điều mà một số người khác vẫn nhất loạt đòi hỏi ở trẻ em,
không hề suy xét; cái trí tuệ siêu quần không bao giờ thèm chế nhạo, nhưng
lại biết chịu đựng những lời chế nhạo, biết tỏ ra khoan dung đối với bọn
ngu ngốc. Không nổi cáu, không bao giờ trả thù, mà luôn giữ thái độ điềm
tĩnh đầy tự hào của một tâm hồn bình thản, ông vận dụng tất cả những gì có
thể làm cho học trò ông có được tính trượng phu, và không ngớt làm những
cuộc thí nghiệm với họ. Chao ôi! Ông ta am hiểu khoa học và cuộc đời biết
chừng nào!
