không còn nữa; người ta bắt đầu giễu cợt các giáo sư, gọi ông giám đốc là
ma bùn. Sự lăng loàn vượt ra ngoài phạm vi trẻ con; đã xảy ra những
chuyện xấu xa khiến người ta phải đuổi một số học sinh rất đông. Hai năm
sau, không còn nhận ra nhà trường được nữa.
Anđrêi Ivannôvits tính vốn hiền lành. Chàng không bị thu hút vào những
cuộc truy hoan ban đêm của các bạn, đã từng gạ gẫm một thiếu phụ ngay
dưới cửa sổ của ông giám đốc; cũng không bị lôi cuốn theo những lời báng
bổ mà họ dùng để giễu cợt tôn giáo, chỉ vì ông linh mục thường đến làm lễ
không được thông minh cho lắm. Không, linh hồn Anđrêi Ivannôvits, dù
chưa được thức tỉnh, cũng cảm biết được cái cội nguồn thiên giới của nó.
Duy có điều là chàng nản chí. Tham vọng của chàng đã được kích thích,
nhưng không tìm được lối thoát trong một sự nghiệp nào; giá đừng có thức
tỉnh cái tham vọng ấy còn hơn. Chàng nghe các giáo sư hăng hái thuyết lý
trên bục và hồi tưởng đến ông thầy cũ vốn không hề mất sự điều độ, mà
biết nói năng một cách dễ hiểu. Chàng phải hấp thụ bao nhiêu môn học! Y
học, hóa học, triết học, luật học và môn sử thế giới được giảng với một quy
mô rộng lớn đến nỗi trong ba năm mà giáo sư chỉ mới giảng xong phần dẫn
luận, và trình bày quá trình phát triển của các công xã trong một số thành
phố Đức {
Gôgôn rất thiết tha với sử học; đầu những năm 30, Gôgôn dự
định viết một bộ lịch sử thế giới, vì theo lời nhà văn “Không những ở Nga,
mà ngay cả ở châu Âu nữa, cũng chưa có một hình thức lịch sử thế giới
nào chân chính”. Dạy lịch sử thế giới ở trường Đại học Pêterbua, Gôgôn
gặp ban giám đốc trường không cùng quan điểm với mình; nên mới một
năm đã từ giã ngành sử học cũng như nghề dạy học
}.
Có trời biết được chàng đã phải ngốn những gì! Nhưng tất cả những thứ đó
có còn lại trong đầu chàng cũng chỉ là những mảnh vụn chẳng thành hình
dạng gì cả. Nhờ có tư chất thông minh, chàng cảm thấy rằng lẽ ra không
nên giảng dạy như thế; nhưng chàng cũng không hiểu rõ cho lắm thế nào
mới là phương pháp giảng dạy tốt. Chàng thường hay nhớ lại Anđrêi
Ivannôvits và thấy lòng buồn rười rượi, đến nỗi không biết trốn vào đâu
cho khuây khỏa. Nhưng tương lai thuộc về chàng, và chỉ riêng điều đó thôi
