NHỮNG LINH HỒN CHẾT - Trang 309

nhộn ngày nay đang sắp tuyệt diệt, và đồng thời là kẻ hâm mộ các tư tưởng
mới - đã đến thăm chàng để có thể tha hồ thuyết lý về chính trị, triết học,
văn học, luân lý, và thậm chí cả về tài chính nước Anh nữa; nhưng
Tentietnikôp cho người ra nói là mình đi vắng, đồng thời lại vô ý ló mặt ra
cửa sổ. Mắt khách và mắt chủ gặp nhau. Dĩ nhiên là khách phải làu bàu:
“Rõ đồ súc sinh”; còn chủ thì bực mình quá cũng tặng khách một tính từ
không kém phần khiếm nhã. Quan hệ giữa đôi bên đến đấy là hết. Từ đấy
chẳng ai đến thăm chàng nữa.
Chàng lấy thế làm mừng và bắt đầu suy nghĩ về một trước tác lớn về nước
Nga. Độc giả đã thấy chàng tiến hành như thế nào. Một tình trạng mất trật
tự có hệ thống phát sinh. Nhưng cũng đôi lúc, chàng có vẻ như thoát khỏi
trạng thái hôn mê. Những khi bưu vụ mang báo chí đến, những khi chàng
thấy trên báo nhắc đến cái tên quen thuộc của một người bạn cũ đang tiến
nhanh trên con đường phụng sự nhà nước, hoặc đã có tên tuổi trong khoa
học hay trong công cuộc duy tân, chàng thấy lòng tràn ngập một nỗi buồn
âm ỉ và bất giác buột ra một lời than thở chua chát và thầm lặng về cảnh vô
công rồi nghề của mình. Chàng nhớ lại rõ mồn một thời gian sống ở nhà
trường; hình ảnh Alêxanđr Pêtrôvits hiện lên, như bằng xương bằng thịt; và
nước mắt chàng lại chảy ròng ròng…
Nhưng tiếng khóc ấy có ý nghĩa gì? Phải chăng đó là tâm hồn đau khổ của
chàng đang thổ lộ điều bí ẩn đáng buồn về bệnh tình của nó? Phải chăng là
cái nhân cách cao cả đang nẩy mầm trong chàng chưa có đủ thì giờ thành
hình và củng cố; phải chăng là vì từ thuở niên thiếu chưa học được cách vật
lộn với những trắc trở, cho nên chàng không đạt đến được cái mức mà
những khó khăn và trở ngại càng làm cho người ta cao cả và mạnh mẽ hơn
lên; phải chăng là được đưa qua lò luyện như một chất kim loại nóng chảy,
cái vốn phong phú những ấn tượng cao quý của chàng chưa được tôi lại
nước cuối cùng; phải chăng là ông thầy vô giá của chàng đã mất đi quá sớm
và giờ đây trên đời không có ai đủ khả năng cổ vũ những sức lực đã lung
lay và cái ý chí đã suy nhược, thiếu hẳn năng động của chàng; phải chăng
là không có ai để cất tiếng rắn rỏi thét lên cho tâm hồn chàng nghe hai tiếng
Tiến lên đầy sức khích lệ, hai tiếng mà người Nga - dù ở đâu, thân phận ra