tình trạng dửng dưng của mình nữa!”
Trong khi họ chuyện trò như vậy, Kôxtanjôglô, đi phía sau với Tsitsikôp,
mỗi lúc lại tức giận thêm.
- Ông nhìn mà xem, ông ta vừa nói vừa giơ tay chỉ mấy túp nhà lụp sụp,
hắn đã làm cho nông dân cùng khổ đến thế nào! Không có xe tải, cũng
không có ngựa. Ông ạ, gặp cơn dịch tễ thì đừng tiếc của cải nhà mình làm
gì; thà bán hết đi mà mua bò, mua ngựa cấp cho nông dân, đừng để họ thiếu
công cụ làm ăn một ngày nào cả. Ông biết không, cứ như thế này thì hàng
năm cũng chưa bù đắp lại được cái hại đã gây ra. Nông dân đã quen thói
biếng nhác và rượu chè. Chỉ riêng một việc là ngồi không suốt một năm
cũng đủ làm cho họ vĩnh viễn hư hỏng rồi; thế là bây giờ họ đã quen thói
rách rưới và lêu lỏng. Còn đất nữa! Tình trạng đất đai ra sao? Ông thử nhìn
mà xem! Ông ta vừa nói vừa chỉ mấy bãi cỏ hiện ra khi họ đã đi quá dãy
nhà gỗ. Thế mà mùa xuân chỗ này cũng ngập nước lũ, chứ có phải không
đâu. Giá phải tay tôi thì tôi sẽ trồng gai, và chỉ mỗi chỗ gai này thôi cũng
thu được năm nghìn rúp; tôi sẽ gieo cải củ, cũng thu được bốn nghìn rúp.
Ông thử nhìn chỗ lúa mạch ở trên gò kia kìa; đó là lúa năm ngoái còn sót
lại, vì năm nay hắn ta có gieo gì đâu, tôi biết… lại mấy cái khe kia nữa!...
Phải tôi thì tôi sẽ trồng ở đây những rừng cây cao đến nỗi quạ cũng không
bay lên đến ngọn được. Đất đai thế này, cả một kho vàng mà bỏ đi! Cho
không có gia súc mà cày đi nữa, thì cũng phải trồng rau chứ! Tôi thì tôi làm
như thế đấy. Tự tay cầm lấy cuốc, cho vợ, cho con, cho đầy tớ ra làm đi; có
chết cũng chết trong khi làm, đồ súc sinh! Ít nhất cũng chết trong khi làm
bổn phận, chứ không phải chết bên bàn ăn trong khi đang ngốn như con
lợn!
Nói đoạn Kôxtanjôglô khạc nhổ, mặt sa sầm, nước da tái bủng ra, như
thường thấy ở những người mắc chứng sung mật.
Một lát sau họ đứng ở bên trên một sườn dốc mọc chênh vênh những cây
hạt đỗ {
Caragana arborescens, một loại cây nhỏ có quả như hạt đỗ, rất
phổ biến ở miền Đông nước Nga
}; một khúc sông lấp lánh ở phía xa; một
