XIX
Cuối cùng Phu nhân De Flers cũng dẫn tôi đến cạnh Clémence. Bà xuất
thân từ một dòng họ lâu đời ở V. Thuộc giới quý tộc. Quý tộc kiểu Destinat.
Chồng bà, vốn là một Tổng tư lệnh, đã ngã xuống ngay tháng 9 năm 14.
Tôi nhớ là đã hơi độc ác với bà ta, tôi đã từng cho rằng tình cảnh goá bụa là
chiếc váy màu đêm vừa vặn với một con người như bà, rằng bà lợi dụng
tình cảnh đó để làm bộ làm tịch, nhất là những tối bà đến nhà ông tỉnh
trưởng hay những buổi bán hàng từ thiện. Đôi khi tôi thật ngu ngốc, và cay
nghiệt, tóm lại là chả hơn gì người ta. Rất nhanh, bà quyết tâm trở thành
một người có ích. Bà đã rời V., bỏ lại cơ ngơi rộng lớn như lâu đài
Versailles của mình để đến quê chúng tôi, làm việc tại một bệnh viện. Một
số người nói: “Bà ta không trụ đến ba ngày, nhìn thấy máu me, cứt đái bà
sẽ ngất xỉu mà thôi!”
Bà ta đã ở lại. Bất chấp cả máu me, cứt đái, bà khiến người ta quên đi
dòng dõi và gia sản của mình bằng lòng nhân từ bao la và những cử chỉ
chất phác. Bà ngủ trong phòng dành cho người hầu và giờ nào, ngày nào,
đêm nào bà cũng túc trực bên giường của những kẻ hấp hối hay những
người sống đi chết lại. Chiến tranh giết chóc, cắt xẻo, vấy bẩn, làm ô uế,
mổ bụng, chia lìa, nghiền nát, chặt vụn, chiến tranh giết người nhưng đôi
khi cũng chỉnh cho một số đồng hồ quả lắc xoay đúng thời khắc của nó.
Bà De Flers cầm tay tôi. Bà dẫn tôi đi. Tôi cứ để mặc thế. Bà phân bua:
“chúng tôi không còn phòng nữa, không còn chỗ nữa anh ạ...”
Chúng tôi vào một phòng tập thể rộng lớn đầy tiếng thở thoi thóp, vất
vưởng mùi chua chua của bông băng, của những vết thương đầy mủ, của sự
dơ dáy. Đó là mùi của những vết thương, của những nỗi buồn, cơn đau chứ
