lệnh từ trên cao rơi xuống. Lần này là một mệnh lệnh tốt đẹp - những mệnh
lệnh như thế này rất hiếm -: được một người tai to mặt lớn xa xôi nào đó uỷ
quyền, tất cả các công nhân đều được huy động để phục vụ dân sự: thế là
tám trăm người khỏe mạnh thoát khỏi màu đỏ ngạo nghễ và màu thiên
thanh ở phía chân trời. Tám trăm thằng đàn ông mà trong mắt một số người
chẳng bao giờ chạm tay vào súng ống. Sáng nào cũng thế, họ sẽ bước ra từ
một chiếc giường ấm áp, chân tay uể oải chứ không phải từ một chiến hào
lầy bùn, để đi đẩy goòng hơn là đẩy xác chết. Một món hời tầm cỡ! Tránh
xa tiếng thở của bộc phá, nỗi sợ hãi, những thằng bạn rên rỉ và bỏ mạng
cách đó hai mươi mét, mình quấn vào gây thép gai, chuột cống gặm nhấm
xác người! Thay vào đó là cuộc sống, một cuộc sống đích thực, đơn giản
chỉ là cuộc sống. Mỗi buổi sáng, cuộc sống bị thiết chặt không phải như
một giấc mơ vượt qua khói lửa mà như một niềm đoan chắc nóng bỏng
nghe mùi giấc ngủ và hơi đàn bà. “ Những kẻ được trú ẩn thật là hên!”. Đó
là suy nghĩ của những người lính đang thời kỳ điều dưỡng, những người
mắt chột, những kẻ què chân, những anh bị cụt, những người lính đã bị
nghiền nát, mồm bị méo mó, những tân binh bị ngạt thở, thân hình nham
nhở. Những người lính này thốt lên điều đó khi bắt gặp những anh công
nhân mang tút dết, hồng hào và khỏe mạnh. Một số anh lính cụt tay hay cụt
chân quay về phía những người công nhân kia và nhổ toẹt xuống đất. Phải
hiểu họ mới đúng. Người ta có thể căm thù vì những điều nhỏ mọn hơn.
Không phải ai cũng là công nhân. Một số anh nông dân có tuổi đổi xiên
lấy súng. Thế là một số người, hãnh diện như con nít, vẫn chưa biết rằng rồi
một ngày sắp tới đây, tên của họ sẽ được khắc trên tấm bia tưởng niệm cần
xây.
Và rồi có một sự ra đi đáng ghi nhớ: sự ra đi của một ông giáo tên là
Fracasse, một cái tên không thể nào tin được. Ông ta không phải là người
vùng này. Người ta tổ chức một buổi lễ tiễn biệt. Trẻ con đã sáng tác ra một
bài hát ngắn, rất xúc động và ngây thơ. Bài hát này làm cho ông ta rơm rớm
nước mắt. Hội đồng Thành phố tặng cho ông một túi thuốc lào và một đôi
